Абай мұрасы және жаһандану процессі

Абай мұрасы және жаһандану процесі.

1. Жаһандану және этноаймақтық мәдениеттердің өзін-өзі идентификациялау мәселесі;

2. Қазіргі Қазақстанның көпмәдениетті кеңістігіндегі қазақ мәдениетінің орны;

3. Мәдени мұраны сақтау және абайтану.

«Жаһандану» ұғымы ХХ-шы ғасырдың соңы мен XXI-ші ғасырдың басында бүкіл әлемде болып жатқан шындықты және әлеуметтік өзгерістерді түсінудің кілті болып табылады. 60-70-жылдары пайда болған жаһандану идеясы 80-жылдары академиялық мойындалды. Ғылыми айналымда «жаһандану» термині бекітілген.  

ХХ ғасырдың 90-жылдарында жаһандық мәдениет үлгісі кеңінен тарады. Бұл концепцияның негізгі тезисі – мәдениет адамзаттың жаңа күйінің көрінісіне айналады. Жаһандық өзгерістерді көрсететін негізгі нүктелер – әлемдік туризм, мәдени гибридтердің пайда болуы, постмодерндік мәдениет, тәжірибені қайта құрудың жаңа формалары. Ең маңызды фактор - адамның ішкі мотивациясының мәселесі, оның жаңа жағдайларда өзін-өзі анықтауы. Адамзат қауымдастығының әртүрлі деңгейлерінде өзін-өзі анықтау, бұл модельге сәйкес, жаһанданудың негізгі серігі немесе салдары болып табылады. Бұл жерде «жаһандық локализация» немесе «глокализация» ұғымы ерекше мәнге ие болады. Бұл терминді әлеуметтанушылар жергілікті (жергілікті) қауымдастықтарда, шағын мәдениеттер мен субмәдениеттерде болып жатқан локализацияланған және қандай да бір түрде жаһандық процестердің нәтижесінде географиялық тамыры бар өзгерістерді қарастыру кезінде қолданады. Нәтижесінде ең маңызды жергілікті-жаһандық байланыстар пайда болады. Аумақтық қауымдастықтар жаһандық үрдістер жағдайында мүлде жаңа қасиеттерге ие болуда. Мысалы, серіктестік өзара әрекеттестіктің желілік әдістерін дамыту (бұл әсіресе Еуропа мысалында байқалады) жаһандық локализацияның салдары болып табылады. «Жаһандық қауымдастық» моделі халықаралық қатынастардың басымдылығына және әлемдік қоғамдастықтың жаһандық проблемаларды шешуде үкіметтік емес ұйымдар желісі маңызды рөл атқаратын орталығы жоқ ерекше серіктестік желісі ретінде дамуына негізделген. Бұл тәсіл ұлттық мемлекеттер деңгейіндегі халықаралық қатынастар сферасынан әлдеқайда кең салаларды қамтитын «трансұлттық тәжірибе» концепциясына негізделген.

Бұл тәсілдің негізінде ұлттық мемлекеттер деңгейіндегі халықаралық қатынастар саласынан әлдеқайда кең салаларды қамтитын "трансұлттық тәжірибелер" ұғымы жатыр. Трансұлттық тәжірибелер қоғамның экономикалық, саяси және мәдени институттарына әсер етеді, әр салада нақты білім қалыптастырады - мысалы, экономикада бұл трансұлттық корпорациялар, саясатта - "трансұлттық капиталистік класс", мәдени-идеологиялық салада жаһандық консумеризм (тұтыну идеологиясы) басым. Соңғысы, аталған тәсілге сәйкес, бұрынғы "мәдени және ақпараттық капитализм" тұжырымдамасын алмастырады.

Жаһанданудың постмодерндік моделі кеңістік пен уақытты жаңаша түсінуге негізделген. Бұл модель аясында адамның шындықты қабылдауының кеңістіктік және уақытша формаларының өзгеруі айтылады. Бұл өз кезегінде әлемнің құндылық бейнесінің өзгеруіне әкеледі. Тарихи сабақтастықтан бас тарту - бұл "уақытты дараландырудың көрінісі", оның үзіндісі. Ақпараттық технологиялар мен электронды БАҚ-тың дамуы нәтижесінде кеңістік сезімі жойылады, кеңістіктің "кедергісі" жоғалады.

 Айта кету керек, жоғарыда ұсынылған модельдердің әрқайсысын жаһанданудың толық тұжырымдамасы ретінде бөлек қарастыруға болмайды. Керісінше, модельдер осы күрделі процестің әртүрлі қырларын белгілі бір тұрғыдан бөліп көрсетуге көмектеседі, осылайша жаһандық тенденциялардың дамуына себеп болатын проблемалардың бүкіл кешенін толық елестетуге мүмкіндік береді. Егер мәдениеттің астарында "өмір салты" болса, кейбір теориялар мәдениетті жаһандану жағдайында қарастырады. Осы тұрғыдан алғанда, мәдениет жаһанданудың белгілі бір өлшемін білдіреді, өйткені мәдениет жеке адамның және жалпы қоғамның санасы мен өмір салтымен айналысады. Дәл осы жерде жаһандану тудырған өзгерістер айқын көрінеді. Бұл теориялар соңғы онжылдықтардағы адамзат қоғамдастығының өміріне айтарлықтай әсер ететін мәдени ортадағы әртүрлі көріністерді егжей-тегжейлі талдайды: этноцентризм, мәдени империализм, жаһандық процестердің нәтижесінде әлемді вестернизациялау және детериторизациялау. 80-жылдардың ортасында американдық ғалым Герберт Шиллер "жаһандық капиталистік мономәдениет" идеясын алға тартты, бұл әлемде белсенді түрде таралатын американдық капитализмнің идеологиялық платформасы. Халықаралық корпорациялардың саяси және экономикалық күші және олардың жаһандық байлығы, Шиллердің пікірінше, жаһандық мәдени шындықты анықтайтын, капиталистік өмір салтының құндылықтарын тарататын, осылайша жалпы әлемдік мәдениетті анықтайтын идеологиялық билік ретінде әрекет етеді. Әлемге ең үлкен әсер ететін американдық капитализм болғандықтан, жаһандық мәдениеттің таралуы жергілікті мәдениеттердің қарсылығын тудыратын "әлемнің батысталуы" деп аталады.