Экономикалық өсудің түсінігі мен факторлары

Дөрістің мақсаты: улттық табысты өндірiс факторлары бойынша белу жене экономикалық өсу факторлары мен модельдерімен таныстыру. 1. Экономикалық өсудің түсінігі мен факторлары. 2. Экономикалық өсудің кейнстік модельдері. 3. Солоудың есу моделі

  Өндіpiстің өсу үзак уақытта салыстырмалы түрде турақты болады. Экономикалық өсуді жиынтық сүраныс келемінің, делірек айтқанда, потенциалды өндіріс көлемінің динамикасының ұзақ мерзімдік аспектісі ретінде қарастыруға болады. Экономикалык өсу дегеніміз-экономикадағы накты табыстың (жалпы улттық табыстың, жалпы iшкі өнімнің немесе улттык табыстың) артуы, сонымен қатар жан басына шакқандағы накты өндіріс көлемінің өсyi. Экономикалык өсуді есептеу ушін жалпы немесе жан басына шаққандағы накты өндіріс көлемінің абсолютті еcімі және өндірістің өсу қаркыны көрсеткіштері қолданылады: ДУ- Уt-1 немесе Уt3D ДУt У-1, мундағы t- yақыт индексі Erep экономикалық өсу қосымша ресурстарды тарту есебінен жүзеге асырылса жене қоғамдағы орташа еңбек өнімділігін өзгертпесе, ол экстенсивті экономикалык өсу деп аталады. Ал интенсивті eсу жетілдірілген өндіріс факторлары мен технологиясын қолданумен байланысты, ягни ресурстар нарыгының көлемін арттыру есебінен емес, олардың қайтарымдылығын арттыру есебінен жузеге aсады. Интенсивті өсу халыктың әл-аухатының көтерілуіне негіз болады. Экономикалык өсуге есеp ететін факторларды да экстенсивті жене интенсивті деп аталатын топтарга беледі. Экстенсивті факторларға капитал көлемі мен енңбек шыгындарының өсуін

жатқызады. Ал интенсивті факторларга технологиялық прогресс, ендіріс аукымынан болатын унемдеу, жумысшылардың көсіби жене білім денгейлерінің көтерілуі, өндірісті баскқаруды жетілдіру, заннаманы жаксарту т.с. с. Кей кезде экономикалык өсудің жеке факторы ретінде жиынтык суранысты қарастырды. Ресурстардың шектеулігі жене экологияльқ шектеулер, ендірісті кеңейтумен байланысты әлеуметтік шығындардың өсуі, үкіметтің тиімсіз саясаты салдарымен экономикалык өсу тежелуі мумкін. 2. Экономикалық өсудің кейнстік модельдері. Кез-келген модельдер секілді экономикалық өсу модельдері де накты экономикалык процестерді график, тендеу түрінде керсететін абстракталы кұрал болып табылады. Экономикалық өсу модельдерінің көбінде накты өндіріс көлемінін өсуі негізгі факторлар-капитал мен еңбектің өсерінен орын алады деп есептеледі "Еңбек" сырткы әсерлердін салдарынан көп өзгере қоймайды, ал капитал шамасын инвестициялык саясат аркылы езгертуге болады Капитал коры амортизацияның шамасына азайып, таза инвестиция саласына артып отырады Экономикальқ есу халықтың өл-аухатын жақсартатын болғандықтан, оны сандық жағынан бағалау тутыну динамикасын багалау арқылы жүргізіп отырады. XXг. 40 жылдарының аяғында қарапайым кейнстік есу моделі болып табылатын Е. Домардың моделі усынылды. Өндіріс технологиясы бул модельде В. Леонтьевтің ендірiстік функциясы аркылы беріледі. Е. Домар моделінің алғышарттары келесідей: артык еңбек усыныстың болуы бағаның тұрақтылыгы; амортизацияның болмауы жинактау нормасының турақты болуы, ендірістің капиталдан теуелді болуыB 1930 жылы РФ Харрод экономикалык есудің арнайы моделін усынды Ол инвестиция функциясын

эндогенді айнымалы деп есeптеді Оның моделі акселератор принципі мен көсіпкерлердің күтіміне (болжамына) негізделген. Акселератор принципіне сейкес, табыстың өсyi капитал сальмдарын пропорционалды түрде азайтады және керicінше. Р. Харрод айналыска есудің "кепілдеме берілген" қарқыны жене есудің "табиги" қаркыны деп аталатын ұғымдағы енгізді. "Kепілдеме берілген" есу қарқыны түсында көсіпкердің күтімі ( болжамы) орындалады Егер көсіпкер жоспарланган накты өсу қарқыны "кепілдеме берілген" өсу қарқынының деңгейінен aуытқыса, экономикадағы теңдестік бузыла бастайды. Өсудің "табиғи" қарқыны дегеніміз белсенді халықтың өсуі мен техникалық прогресс нетижесінде болатын ең жоғарғы қарқын. Бул қарқын тұсында енңбек пен капитал жумыспен қамтылады. Көбінесе, жоғарыдағы екі модель біріктіріліn, Харрод - Домар моделі деп аталады. Бул модель экономикалык өсуге қатысты төмендеrідей қатысты корытынды жасауға мумкіндік берді: -экономикалық өсудің қарқыны жинактауга деген шекті бейімділікпен аныкталады; -динамикальқ тепе-тендік толык жумыспен қамтылу жағдайында өрекет ете алады. Е. Домар мен Р. Харрод модельдері 1920-1950 жылдары экономикалык өсудің накты процестерін сипаттады, ал одан кейінri бакылаулар (1950-1970 ж ж.) ушін Р.Солоудың неоклассикалык моделі кен колданылды.