Шаруашылық жүргізуші субъектінің тауар нарығындағы үстемдік жағдайы туралы түсінік

                                         №4  тапсырма

Сұрақтар:

1.Шаруашылық жүргізуші субъектінің тауар нарығындағы үстемдік жағдайы туралы түсінік.

Тиісті тауар нарығындағы нарық субъектісінің немесе бірнеше нарық субъектілерінің нарық субъектісіне немесе бірнеше нарық субъектілеріне тиісті тауар нарығын бақылауға, оның ішінде тауар айналысының жалпы жағдайына елеулі ықпал етуге мүмкіндік беретін жағдайы үстем немесе монополиялық жағдай деп танылады.

2.Шаруашылық субъектісінің өнім нарығындағы үстем жағдайын белгілеу критерийлері.

Нарық субъектiсiнiң үстем жағдайы монополияға қарсы орган бекiтетiн Тауар нарығындағы бәсекелестiктiң жай-күйiне талдау және бағалау жүргізу жөніндегі әдiстемеге сәйкес белгіленеді.

3.Табиғи монополиялар субъектілерінің және тауар нарығындағы үлесі 35 пайыздан асатын тұлғалардың үстем жағдайын белгілеу ерекшеліктері.

Табиғи монополия - сирек кездесетін және өндірілмейтін өндіріс факторына биіктеу жағдайында пайда болады (тұтынушыларға - су отын, энергия қуатын, газ беру және т.б. фирмалар ).

Тиісті тауар нарығындағы үлесі отыз бес және одан көп пайызды құрайтын нарық субъектісінің жағдайы, егер осындай нарық субъектісіне қатысты жиынтығында мынадай мән-жайлар:

1)нарық субъектiсінiң бiржақты тәртiппен тауар бағасының деңгейiн айқындау және тиiстi тауар нарығында тауар айналысының жалпы шарттарына шешушi ықпал ету мүмкiндiгi;

2)тауар нарығына кiру үшiн экономикалық, технологиялық, әкiмшiлiк немесе өзге де шектеулердiң болуы;

3)нарық субъектiсiнiң тауар нарығында тауар айналысының жалпы шарттарына шешушi ықпал ету мүмкiндiгінің әрекет ету ұзақтығы белгіленсе, үстем жағдай деп танылады.

4.Өнім нарығындағы үлесі 35 пайыздан аспайтын шаруашылық жүргізуші субъектілердің үстем жағдайын белгілеу ерекшеліктері. Қаржы ұйымының тауар нарығында үстем жағдайды орнату ерекшеліктері.

Бұл көрсеткіш 30 - 40%-дан аспайтын кәсіпорындар басым болып саналмайды. Көптеген елдердің заңнамасында нарық үлесін сипаттайтын экономикалық параметрлер әртүрлі, бұл ұлттық экономикалардың шоғырлану деңгейімен, олардың халықаралық еңбек бөлінісіндегі орнымен, нарықтың аумақтық шекараларымен, бірігу процестерінің динамикасымен байланысты. нарықта. Үстем жағдайды анықтауда әртүрлі әдістемелік тәсілдер енгізілген – нарықтағы бір субъектінің үлесін немесе айналымдағы бірнеше субъектілердің (екі, үш) жиынтық үлесін есептеу.

Қазақстандық заңнамада «үстем жағдай» «нарық субъектісінің немесе бірнеше нарық субъектілерінің тиісті тауар нарығындағы жағдайын, ол нарық субъектісіне немесе бірнеше нарық субъектілеріне тиісті тауар нарығын бақылауға, оның ішінде тауар рыногына бақылау жасау мүмкіндігін береді» деп танылады. тауар айналымының жалпы шарттарына елеулі әсер ету» (ҚР КК – нің 172-бабының 1-тармағы). Қазақстандық заңнамадағы үстемдікті анықтаудың бұл тәсілі жалпы алғанда еуропалық тұжырымдамаға сәйкес келеді. Жоғарыда келтірілген анықтамаға сүйене отырып, үстем жағдайды анықтау кезінде субъектінің нарықты бақылау және/немесе әсер ету мүмкіндігіне немесе оның бәсекелестерін жоюға немесе әлеуетті бәсекелестердің нарыққа кіруін қиындатуға айтарлықтай экономикалық күшке ие болуынан шығу қажет. Нарықтық билік экономикалық ұғым ретінде бағаны шекті құннан (маржиналды) жоғары қою мүмкіндігін білдіреді, яғни сұраныс пен ұсыныстың немесе басқаша айтқанда жеткізушілер мен тұтынушылардың әсеріне қарамастан ықпал етеді.

5.Өнім нарығында шаруашылық жүргізуші субъектілердің ұжымдық үстемдігі.Тауар нарығында үстем жағдайды орнатудың тәртібі мен құқықтық салдары.

Ұжымдық үстемдік бірнеше тәуелсіз нарық субъектілерінің (кемінде екі) үстем жағдайға ие болуын білдіреді. Сондай-ақ, компания нарықтың 100% иеленген кезде «үстем жағдай» «монополияның» синонимі емес екенін атап өткен жөн. Қазақстанның монополияға қарсы заңнамасында «үстем немесе монополиялық жағдай» термині қолданылады. Бұл ретте, табиғи монополия субъектілерінің, мемлекеттік монополия субъектілерінің, сондай-ақ тиісті тауар нарығында 100% үстемдік үлесін иеленетін нарық субъектілерінің жағдайы «монополиялық жағдайды иеленетін субъектілер» деп те аталады, (172-баптың 7-тармағы). ҚР КК) монополия болып танылады.