Қазақстанда пандемия кезінде экономикалық саясат нәтижелі ме?

Қазақстанда пандемия кезінде экономикалық саясат нәтижелі ме?

2020 жыл — Қазақстан экономикасы үшін соңғы екі онжылдықтағы ең қиын жыл. COVID-19 пандемиясының салдары 2008 және 2015 жылдардағы дағдарыстарға қарағанда экономикаға қатты әсер етті. COVID-19 пандемиясының таралуы 2020 жылдың екінші тоқсанында әлемдік белсенділікті тоқтатты және Қазақстанның басты экспорттық тауары болып табылатын мұнайға әлемдік сұраныс пен бағаның төмендеуіне алып келді. 2020 жылдың сәуірінде мұнайдың орташа бағасы соңғы екі онжылдықта барреліне 21 АҚШ долларын құрап, рекордтық деңгейге дейін төмендеді. COVID-19 пандемиясы ішкі экономикалық белсенділікті де әлсіретті. Мәселен, 2020 жылғы қаңтар - қыркүйекте ЖІӨ 2,8 % қысқарды, ал өткен жылдың осы кезеңінде ол 4,1 % өсті. Экономикалық құлдыраудың ауқымы айтарлықтай, өйткені үшінші және төртінші тоқсандарда экономиканың жандануына қарамастан, 2020 жылы экономика 2,6 % қысқарды.

Қазақстан билігі пандемияның адамдар мен экономикаға әсерін азайту үшін маңызды саясат шараларын жүзеге асырды. Медициналық қызметтерге, оның ішінде сақтандырылмаған халыққа қол жеткізу жақсарды. Мемлекет компанияларға салықтарды және субсидияланатын қарыздарды кейінге қалдыру, сондай-ақ аз қамтылған үй шаруашылықтары мен зардап шеккен азаматтарды қаржылық қолдау түрінде тікелей көмектің айтарлықтай көлемін енгізді. Билік шағын және орта бизнес кәсіпорындарының жалақы мен жеткізушілерге төлемдер бойынша міндеттемелерін жоғалтуын азайту үшін айналым капиталын толықтыруға субсидияланған несиелер енгізді. Наурыздың ортасында бүкіл ел бойынша төтенше жағдай жарияланғаннан кейін бір айдан аз уақыт өткен соң, мемлекет тікелей ақшалай көмек бағдарламасын қабылдады, оның аясында 4, Ұлттық Банкінің (ҚҰБ) нысаналы диапазонынан тыс ұлғаюына әкелді {1}.

1-сурет. Сұраныс компоненттерінің кең көлемде қысқаруы (салым, пайызбен)

Кейінгі айларда экономикалық белсенділік аздап қалпына келгенімен, бұл құлдырау жиырма жылдағы ең үлкен құлдырау болды, өйткені сұраныстың көптеген компоненттері айтарлықтай төмендеді (1-сурет). Ішкі сұраныстың күрт төмендеуі экономиканың қысқаруында маңызды рөл атқарды. Тұтынушылық сұраныс айтарлықтай төмендеді, өйткені бөлшек сауда ағымдағы жылдың сәуір-маусымында Covid-19 салдарынан төтенше жағдай режимінің енгізілуіне байланысты шығындардың қысқаруы аясында шамамен 40 %-ға төмендеді.

Мемлекеттік көмек келесі бағыттар негізінде жүзеге асты:

• Халыққа қарыздар төлеу бойынша кейінге қалдыру. Шағын және орта бизнес үшін жеңілдікпен несие беру және төлемді кейінге қалдыру

• Мүлік салығы, жер салығы және табыс салығынан ірі компанияларды босату

• Пандемия әсерінен жұмысынан айырылғандарға және өзін-өзі жұмыспен қамтығандарға ақшалай төлем

• Көктемгі егіс жұмыстарын қаржыландыру және ауыл шаруашылығы үшін сатып алу

2020 жылдың қыркүйегінде Президент Қ.К. Тоқаев саясатты үйлестіру жөніндегі жаңа агенттікті қоса алғанда, мемлекеттік сектор реформаларының жаңа кезеңін жариялады. Өз сөзінде ол COVID-19-бен күресу қажеттілігіне қарамастан, ұзақ мерзімді мақсаттарды екінші орынға жылжытудың қажеті жоқ екенін атап өтті және мемлекеттік басқару, тиімділікті басқару, шешім қабылдау жүйесі және олардың орындалуы үшін жауапкершілік тәсілдеріндегі өзгерістердің қажеттілігін атап өтті. Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Стратегиялық жоспарлау және реформалар жөніндегі агенттік ұсынылған реформаларды іске асыру үшін 2020 жылы құрылды. Ол саясатты үйлестіруді, стратегиялық жоспарлауды, реформаларды әзірлеуді, мемлекеттік бағдарламалардың орындалуын бақылау үшін мониторинг пен тиімділікті бағалауды қоса алғанда, кең ауқымды өкілеттіктерге ие. Агенттіктің басым міндеті – Қазақстанда стратегиялық жоспарлау