Негізгі құралдар түсінігі

Негізгі құралдар, материалдық емес активтер және салымдардың мағынасы, түрлері, бағалануы мен есептері туралы танысу.

1. Негізгі құралдардарға жалпы түсінік.

Негізгі құралдар - материалдық өндіріс саласында да, өндірістік емес салада да ұзақ уақыт (бір жылдан астам) жұмыс істейтін материалдық активтер.

«Қазақстан темір жолы» АҚ-да негізгі құралдарды есепке алу «Негізгі құралдарды есепке алу» бухгалтерлік есеп стандарттарына, Қазақстан Республикасы Ұлттық Есеп Комиссиясының №6 қаулысына сәйкес жүргізіледі.

Барлық негізгі құралдар құрылымдық бөлімшелер туралы ережеге сәйкес негізгі құралдарды пайдалану құқығына ие құрылымдық бөлімшелердің (филиалдардың) балансында болады.

Негізгі құралдарды олардың жұмыс істейтін орындарында есепке алу: құрылымдық бөлімшелер, филиалдар, кәсіпорындар стандартты ведомоство формалары бойынша жүзеге асырылады:

• № НҚ-5 нысаны «Негізгі құралдарды түгендеу картасы»;
• № НҚ-6 нысаны «ОЖ-ны есепке алу үшін түгендеу карточкаларының тізімі»;
• № НҚ-7 «НҚ есепке алу картасы» нысаны;
• № НҚ-8 нысаны «Жалға алынған ұзақ мерзімді лизингтік негізгі құралдарды есепке алу картасы»;
• № НҚ-9 формасы «ОЖ тізімдемесі (орналасқан жері, жұмыс істеуі бойынша)».

Негізгі құралдардың қозғалысын есепке алу:

• № НҚ-1 нысаны «НҚ қабылдау және беру актісі»;
• № НҚ-2 нысаны «жөнделген, қайта жаңғыртылған және модернизацияланған нысандарды жеткізуге қабылдау актісі»;
• № НҚ-3 нысаны «Негізгі құралдарды есептен шығару туралы акт»;
• № НҚ-4 нысаны «Көлік құралдарының күшін жою туралы акт»;

Капиталдандыру кезінде негізгі құралдар «Негізгі құралдарды есепке алу» белгілеген тәртіпке сәйкес тарихи құны бойынша бағаланады.

«Қазақстан темір жолы» АҚ-ы негізгі активтерді келесі топтарға бөлінеді:

• жер;
•   ғимараттар мен құрылыстар;
• машиналар мен жабдықтар, тарату құрылғылары;
• көлік құралдары;
• басқалары;
• аяқталмаған құрылыс.

Негізгі құралдарды шығару келесі жағдайларда жүзеге асырылады:

• негізгі құралдарды жою (ескіруі, негізгі құралдардың толық тозуы және т.б.);
• негізгі құралдарды сату;
• негізгі құралдарды айырбастау;
• негізгі құралдарды өтеусіз беру.

Негізгі құралдарды есептен шығару (амортизация үшін) Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің нұсқауларына және Мемлекеттік мүлік комитетінің түсіндірмесіне сәйкес жүзеге асырылады.

Бухгалтерлік есепте негізгі құралдардың амортизациясы көп өлшемді (түзу) әдісті қолдана отырып, белгіленген нормаларға сәйкес жүзеге асырылады.Салық есебін жүргізу және қолданыстағы заңнамаға сәйкес салықты есептеу үшін құрылымдық бөлімшелер салық ставкалары бойынша амортизацияны есептейді.

1. Материалдық емес активтер түрлері .

Патент - заңды түрде мойындалған және тіркелген жеке құқық. Патенттік құқық оның иесіне осы патентпен қамтылған затты, процесті немесе қызмет түрін басқа жақтың кедергісінсіз пайдалануға, өндіруге, сатуға, бақылауға мүмкіндік береді. Патент ғылыми-техникалық жаңалықты өндірген немесе ендірген ұйымға осы қызмет түрінің нәтижесінде осы мерзім ішінде табыс алу үшін белгілі бір уақытқа беріледі. Сатып алынған активтің бастапқы құны патентті сатып алуға байланысты жұмсалған нақты шығындардың сомасымен көрсетіледі. Осы шығындарға патентті ұстаушы жақтың патент бойынша құқық бұзушылардың үстінен сотқа шағымдану бойынша (ұтып шыққан жағдайда) шығындары да енгізіледі.

Авторлық құқық - әдебиет, музыка, өнер саласындағы шығармалар үшін авторларға берілген және заңмен қорғалатын құқықтық нысан. Авторлық құқық иелеріне - өздерінің жұмыстарын басып шығаруға, қайтадан басып шығаруға, көбейтуге және сатуға, сондай-ақ өнерлерін орындауға, жазуға ерекше құқық беріледі. Авторлық құқық сату және сатып алудың объектілері болып саналады. Авторлық құқық бухгалтерлік есепте оларды сатып алуға жұмсалған нақты шығындардың деңгейінде мойындалады.

Авторлық құқықтың амортизациясы оның заңды қызмет ету мерзімімен, не болмаса бухгалтерлік бағалауға сәйкес анықталады.