Жүйке тінінің химиялық құрамы. Мидағы көмірсулар, липидтер және ақуыздар алмасуының ерекшеліктері

29.Жүйке тінінің химиялық құрамы. Мидағы көмірсулар, липидтер және ақуыздар алмасуының ерекшеліктері.

Жүйке жүйесінің  маңызды қызметі ағзада жүретін барлық биохимиялық процестерді реттейді.Адам миындағы күрделі маманданған клеткалар сырттан келген хабардың испульстерін қабылдап, одан қорытынды шығарады. Жүйке тінінің орталық функционалды жасушасы- бұл дендриттер мен аксондардың көмегімен байланысқан нейрондар болып саналады. Жасушалар синаптикалық саңылаулармен бөлінеді. Жасушалар арасындағы байланыс сигнал беру арқылы жүзеге асырылады. Сигнал нейронның денесінен аксон бойымен синапсқа өтеді. Медиатор синаптикалық саңылауға шығарылып, синапстық рецепторлармен байланысады. Бұл сигналды қабылдауды және акцептор ұяшығында жаңа сигнал шығаруды қамтамасыз етеді.

Жүйке тінінің функцияларына: электрлік сигналдың пайда болуы (жүйке импульсі); жүйке импульсін жүргізу; ақпаратты есте сақтау және сақтау; эмоциялар мен мінез-құлықты қалыптастыру және ойлау жатады.

Жүйке тінінің ерекшелігін қан-ми тосқауылы анықтайды. Қан-ми тосқауылы әртүрлі метаболиттерге селективті өткізгіштікке ие, сонымен қатар жүйке тінінде кейбір заттардың жиналуына ықпал етеді. Осылайша, жүйке тіндері химиялық құрамы жағынан басқа тіндерден ерекшеленеді. Адамның дене салмағының тек 2% құрайтын жүйке тінінде организмге кіретін оттегінің 20%-ын тұтынады.

Жүйке тінінің липидтерінің көпшілігі нейрондардың плазмалық және субклеткалық мембраналарында және миелин қабықтарында болады. Жүйке тінінде дененің басқа тіндерімен салыстырғанда липидтердің мөлшері өте жоғары. Жүйке тінінің липидті құрамына: фосфолипидтер, гликолипидтер және холестерин кіреді. Холестерин эфирлерін белсенді миелинация аймақтарында ғана табуға болады. Холестериннің өзі дамып келе жатқан мида ғана қарқынды синтезделеді. Ересек адамның миында холестерин синтезінің негізгі ферменті-ГМГ-КоА – редуктаза белсенділігі төмен.  

Адам миында майлардың мөлшері өте көп және тұрақты болады. Барлық құрғақ заттың 50 % жуығы майлар болса, оның 25 % холестерин, 25 % гликолипидтер, ал қалған 50 % фосфолипидтердің үлесіне енеді. Фосфолипидтердің барлық өкілдері кездеседі: фосфатндилэтаноламин, фосфатидилхолин және т.б.

Липидті тіндердің функциялары:

1. Құрылымдық, яғни липидтер нейрондардың жасушалық мембраналарының құрамына кіреді.

2. Диэлектрлік функцияны атқарады.

3. Қорғаныс. Ганглиозидтер белсенді антиоксиданттар – липидтердің асқын тотығу ингибиторлары болып келеді. Егер ми тіндері зақымдалса, ганглиозидтер оның сауығуына ықпал етеді.

4. Реттеушілік қызметі кезінде фосфатидилинозиттердің  биологиялық белсенділігін реттейді.

Жүйке жүйесінде липидтер үнемі жаңарып отырады. Кейбір липидтер: холестерин, цереброзидтер, фосфатидилетаноламиндер, сфингомиелиндер баяу, бірнеше ай немесе тіпті жылдар бойы алмасады. Ерекшелігіне фосфатидилхолин және әсіресе фосфатидилинозиттердің қарқынды алмасуын жатқызуға болады. Цереброзидтер мен ганглиозиялардың синтезі миелинация кезеңінде дамып келе жатқан мида жоғары жылдамдықпен жүреді. Ересектерде барлық цереброзидтер (90% дейін) миелин қабығында, ал ганглиозидтер нейрондарда болады.

Жүйке жасушалары бөлінбейді, сондықтан оларда ДНҚ синтезі болмайды. Алайда, олардағы РНҚ мөлшері дененің қалған тіндерінің жасушаларымен салыстырғанда ең жоғары болады, сәйкесінше РНҚ синтезінің жылдамдығы да өте жоғары. Пиримидиндер жүйке тінінің жасушаларында синтезделмейді, өйткені жүйке тінінде карбамойлфосфат синтетаза ферменті жоқ. Жүйке тінінде нуклеин қышқылдары генетикалық ақпаратты сақтау мен беруді және оны жасуша ақуыздарының синтезі кезінде жүзеге асыруды қамтамасыз етеді.

Нейрондар белгілі-бір нейрондармен байланыс орнату арқылы түзілген ақпарат мембраналық гликопротеиндердің полисахаридті тармақтарының құрылымында кодталады. Эмбриональды даму кезеңінде қалыптаспаған мұндай байланыстардың пайда болуы жеке организмнің тәжірибесінің нәтижесі болып табылады және осы ағзаның мінез-құлқының ерекшеліктерін анықтайтын ақпаратты сақтаудың материалдық негізін құрайды.