Қабысқан (қосарланған) жүйенің электрондық құрылысы

Қабысқан (қосарланған) жүйенің электрондық құрылысы.

Мезомерлік әсер.

Молекуласында жай және қос байланыс алма-кезек орналасқан қосылыстардың бірқатар өзіне тән ерекшеліктері бар. Мұндай қосылыстарды қабысқан (қосарладнған) байланысы бар жүйе деп аталады. Бұлардың маңызды өкілі 1,3-бутадиен:

[pic 1]

Қабысқан жүйеде көміртек атомдары этилендегі секілді sp2 гибридтенуге ұшырайды. Гибридтенбеген р орбитальдар қабысады.

[pic 2]

Қабысу деп гибридтенбеген р орбитальдар қабысу нәтижесінде электрон тығыздығының біркелкі қайта таралуын айтамыз.

Бұл жағдайда π – электрондар молекуладағы көміртек атомдарының арасында біркелкі таралған. Бұл құбылысты π, π – қабысу деп атайды.

Молекуласында р,π – қабысу құрамында мынандай фрагмент болғанда

 ондыға  –бос электрон жұбы бар гетероатом. Органикалық қосылыстарда көбіне N, O, S, галогендерде бос электрон жұбы болады.[pic 3][pic 4]

р,π – қабысу нәтижесінде π – байланыс орбиталі көрші тұрған гетероатомның р – орбиталімен қабысады:

[pic 5]

Қабысқан жүйелерде атомдардың өзара әсерінің ерекше түрі – мезомерлік әсер байқалады.

Мезомерлік әсер π – байланыстың электрондарының атомдар арасында ығысумен анықталады және оны М әріппен белгілейді.

Электрон жұптарын қабысқан жүйеге беруге қаблетті электрондонорлы топтар оң мезомерлік әсер көрсетеді және оны +М деп белгілейді. Бұған жататын топтар өздерінің күші бойынша мына қатарға орналасады:

+М                 Br < CI < OCH3 < NH2 < O

Бұлардың барлығына тән ерекшелік – құрамындағы атомда қабысқан жүйеге бере алатын бос электрон жұбы болады. Мысалы: