Басты сот талқылауы

        Практикалық сабақ тақырыбы:                 Басты сот талқылауы

Сабақ мазмұны:

• Басты сот талқылауының дайындық бөлігі, оның мақсаты мен ерекшеліктері  
• Басты сот талқылауының ашылуы, қылмыстық процеске қатысушылардың келуін тексеру, олардың құқықтары мен міндеттерін түсіндіру, мәлімделген қарсылықтарды шешу тәртібі
• Сот тергеуінің басталуы, дәлелдемелерді ұсыну және зерттеу тәртібі
• Қылмыстық процеске қатысушы адамдардан жауап алу тәртібі
• Сот тергеуінің аяқталуы
• Істің қысқартылған тәртіппен сотта талқылануы
• Сот жарыссөзінің мазмұны мен тәртібі
• Сотталушының соңғы сөзі
• Үкім шығару механизмі және кезеңдері
• Үкімнің түрлері және оны жариялау
• Сот үкім шығарумен бір мезгілде шешетін мәселелер

Дайындық материалдары:

• ҚР Қылмыстық-процестік кодексі, 43-46 тараулар
• «Қылмыстық-процестік заңның сот отырысының хаттамасы жөніндегі нормаларын қолдану туралы» ҚР Жоғарғы Сотының 2005 жылғы 23 желтоқсандағы № 11 нормативтік қаулысы
• «Соттардың қылмыстық істерді қысқартылған тәртіппен қарауы туралы» ҚР Жоғарғы сотының 2004 жылғы 26 қарашадағы № 17 нормативтік қаулысы
• «Сот үкімі туралы» ҚР Жоғарғы Сотының 2002 жылғы 15 тамыздағы № 19 нормативтік қаулысы

Басты сот талқылауының дайындық бөлігі – уақытылы және тиімді сот тергеуі үшін алғышарттар жасау жөніндегі соттың (немесе судьяның) рөлін айқындайтын құқықтық қатынастарда және оған қатысушылардың қызметінде болатын сот талқылауының бөлігі.

Сот отырысының дайындық бөлігі сот тергеуінің алдында болады. Оны жүргізу кезінде сот істің мәні бойынша шешім қабылдамайды, тек оны ілгерілету үшін жағдай жасайды.

Дайындық бөлігінің мақсаты осы отырыста істі қарау үшін қажетті іс жүргізу шарттарының болуын тексеруге және соттың осы құрамы, іс қарауға қатысушылардың құрамы кезінде істі қарау мүмкіндігі туралы мәселелерді шешуге, сотқа келген сарапшылар, куәгерлер және т.б. бағытталған іс-әрекеттерді жасау болып табылады.

Сот талқылауының осы бөлігінің ерекшеліктері мыналардан тұрады:

Біріншіден, сот іс-әрекеттерінің дәйектілігі іске қатысушы адамдардың құқықтары мен заңды мүдделерін қамтамасыз ету қисынына негізделген және олардың қалауы немесе соттың қалауы бойынша өзгертілмейді. Барлық процессуалдық іс-әрекеттерін дәйекті орындаусыз және талқылаудың осы бөлігінде шешілуге жататын мәселелерді анықтаусыз сот тергеуін жүргізу үшін жағдайлар жасалмайды.

        Содан кейін хатшы сот талқылауына қатысушылардың сотқа келгені туралы баяндайды және жоқ адамдардың келмеу себептері туралы хабарлайды.

         Осыдан кейін төрағалық етуші аудармашыға оның міндеттерін түсіндіреді, бұл ретте ол көрінеу қате аударғаны үшін ҚК-нің жауаптылығы туралы ескертіледі.

Сот отырысы залынан сотқа келген куәларды шығарып жіберу міндетті іс-әрекет болып табылады.

Төрағалық етуші сотталушының жеке басын және оған айыптау актісінің көшірмесін, ал оның мазмұны өзгерген кезде — сот отырысын тағайындау туралы қаулының көшірмесін уақтылы табыс етуді анықтауға міндетті. Соңғы талап істі қарау сотталушыға осы құжаттар табыс етілген кезден бастап үш тәуліктен ерте басталмауына байланысты.

Бұл іс-әрекет сот құрамын жариялауға және тараптарға олардың судьялардан, прокурорлардан, сот отырысының хатшысынан, сарапшыдан, маманнан және аудармашыдан, оның ішінде запастағы судьядан бас тарту құқығын түсіндіруге әкеп соғады.

Үшіншіден, төрағалық етуші процеске келген, жеке немесе өкілдік ететін мүдделері бар қатысушылардың пікірін ескере отырып, мәлімделген өтінішхаттарды шешеді. Соттың өтінішхатты қанағаттандырудан бас тартуы өтінішхаттан бас тартылған адамның сот талқылауының барысына қарай оны одан әрі мәлімдеу құқығын шектемейді. Сонымен қатар, сот өз бастамасы бойынша жаңа куәларды шақыру, сараптама тағайындау, құжаттарды және басқа да дәлелдемелерді талап ету туралы шешім шығаруға құқылы.