Сезім ағзаларының анатомиясы мен топографиясы

Сезім ағзаларының анатомиясы мен топографиясы.

Көру ағзасы.

Көру ағзасы, organum visus, адамның қоршаған ортамен арақатынасын қамтамасыз ететін сезім ағзаларының өте маңызды бөлігі болып табылады. Эволюция барысында адам көзі түрлі-түсті кескін қабылдап, жарық шоғырына бағыттала қимылдай алатын күрделі құрылымды ағзаға айналды. Көру ағзасының құрамына көз, oculus, (грек. оphtalmos) немесе көз алмасы, көру нерві және көздің қосалқы ағзалары кіреді.

Көз алмасы.

Көз алмасында алдыңғы және артқы полюстерді , polus anterior et polus posterior, ажыратады. Алдыңғы полюс көз алмасының алдыңғы дөңесінің ортасына, артқы полюс артқы дөңесінің орталығына (көру нервінен 2-3 мм сыртқа) сәйкес келеді. Көздің екі полюсін қосатын сызық көз алмасының сытқы білігі, axis bulbi externus, деп аталады, оның ұзындығы 24 мм. шамасында болады. Сыртқы біліктің мөлдір қабықтың артқы бетінен торлы қабықтың ішкі бетіне дейінгі бөлігі, көз алмасының ішкі білігі, axis bulbi internus, деп аталады(21,75 мм. шамасында). Алдыңғы полюстен торлы қабықтың орталық шұңқыршасына дейін foeva centralis, ішкі білікпен қиылысатын, көру білігі, axis opticus, өтеді. Көз алмасының ақ қабық арқылы өтетін ең үлкен көлденең өлшемі - экватор, equator, 77,6 мм. шамасында болып келеді. Экваторға перпендикулярлы бағытта өтіп, екі полюсті қосатын сызықтар меридиандар, meridiani, деп аталады.

Көз алмасы қабықтардан және ядродан түзілген.

Көз алмасының қабықтары.

Көз алмасының үш: сыртқы фиброзды, ортаңғы тамырлы және ішкі торлы қабықтарын ажыратады.

Көз алмасының фирозды қабығы, tunica fibrosa bulbi, қорғаныш қызметін атқарады, ол екі бөліктен: алдыңғы нұрлы және артқы ақ қабықтардан тұрады.

Нұрлы қабық, cornea, фиброзды қабықтың алдыңғы 1/6-ін алатын мөлдір, тамырсыз бөлігі. Оның пішіні алды дөңес, артқы жағы ойыс сағат шынысы сияқты болып келеді. Нұрлы қабықтың негізі дәнекер тін, оның алдыңғы және артқы беттері эпителиймен жабылған. Нұрлы қабықтың ақ қабыққа өтетін жерінің ені 1 мм.-дей болып, жартылай мөлдір сақина түрінде - жиек, limbus, деп аталады.

Ақ қабық, sclera, фиброзды қабықтың артқы 5/6 бөлігін алып жататын, тамырлары мен нервтері жоқ дерлік, тығыз дәнекер тіннен түзілген. Нұрлы қабықпен жанасатын шекарасында, ақ қабықтың ішінде, оның веналық қойнауы, sinus venosus sclera, (Шлемм өзегі) өтеді. Оған көздің алдыңғы камерасынан сулы ылғал келіп құйылады.

Көз алмасының тамырлы қабығы, tunica vasculosa bulbi, тамырлыр және пигменттермен бай жабтықталған қабық. Бұл қабық: нұрлы қабық, кірпікті дене және меншіктк тамырлы қабықтан тұрады.

Нұрлы қабық, iris, тамырлы қабықтың фронталды жазықтықта орналасқан алдыңғы бөлігі. Ол мөлдір қабық арқылы көрініп тұрады және ортасында, қарашық, pupilla, орналасады. Нұрлы қабықтың алдыңғы камера мен мөлдір қабыққа қараған алдыңғы бетін және артқы камера мен көзбұршаққа қараған артқы бетін ажыратады. Артқы беті пигменттерге бай эпителиймен жабылған. Көздің түсі осы пигменттердің мөлшеріне байланысты, қоңыр (“қой көз” ), қара, жасылдау, көк және т.с.с. болып келеді. Нұрлы қабықтың қарашықтық жиегін, margo pupillaris, және кірпіктік жиегін, margo ciliaris, ажыратады. Кірпіктік жиек қырлы байлам, lig. pectinatum iridis, арқылы кірпікті дене және ақ қабықпен байланысады. Қырлы байлам талшықтарының аралықтарында Фонтан кеңістіктері деп аталатын саңылаулар орналасқан. Нұрлы қабықтың ішінде бірыңғай салалы: дөңгелек бағыттағы қарашықты тарылтатын бұлшықет, m. sphincter pupillae, және тарамдалған (радиарлы) қарашықты кеңейтетін бұлшықет, m. dilatator pupillae, орналасады. Көзге түсетін жарық көбейгенде қарашық тарылады, жарық азайғанда кеңейеді.