Оқушылардың ас қорыту жүйесінің анатомиясы, физиологиясы. Оқушылардың асқазан-ішек ауруларының гигиенасы

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Қарағанды мемлекеттік Е.А.Бөкетов атындағы университеті

СОӨЖ

Тақырыбы: Оқушылардың ас қорыту жүйесінің анатомиясы, физиологиясы. Оқушылардың асқазан-ішек ауруларының гигиенасы.

Орындаған:Таджимуратова Нуржанат  ХБ-11

                                        Тексерген:Сарсембаева А.Ш

1.Ас қорыту мүшелері құрылысының жас ерекшелігі.

Ас қорыту жүйесі (көне грекше: systema digestoria; көне грекше: systema — бүтін, байланысқан, жүйе; лат. digestoria —асқорыту)- адам мен жануарлар организмдеріндегі асты (азықты) қабылдау, өндеу, қорыту, сіңіру және жын қалдығын сыртқы ортаға шығару қызметтерін атқаратын мүшелердің жүйесі. Асқорыту жүйесі түтік тәрізді мүшелерден және ас қорыту бездерінен тұрады. Филогенездік және онтогенездік тұрғыдан асқорыту жүйесін төрт бөлімге бөледі: бас бөлімді — ауызжұтқыншақ (аран), алдыңғы бөлімді - өңеш пен қарын (асқазан), ортаңғы бөлімді — ащы ішектер (он екі елі ішек, аш ішек, мықын ішек) мен ірі асқорыту бездері (ұйқы безі, бауыр), артқы бөлімді - жуан ішектер (бүйен, тоқ ішек, тік ішек) құрайды.

Асқорыту және сіңіру - организмдегі қоректік заттардың тұрақты деңгейін ұстап тұратын функционалды ас қорыту жүйесінің негізгі компоненттері.

Бала ағзасындағы метаболизм процестерінің ерекшелігі - катаболиктен (диссимиляция) анаболикалық процестердің (ассимиляцияның) басым болуы. Өсіп келе жатқан дене қоректік заттарды, әсіресе белоктарды көбірек қабылдауды қажет етеді. Балалар үшін оң азот балансы тән, яғни азоттың организмге түсуі оның бөлінуінен асып түседі.

• ағзаның өсуі мен дамуын қамтамасыз ету (пластикалық функция)

• қозғалтқыш белсенділігін қамтамасыз ету (энергетикалық функция).

Асқорыту жүйесінің негізгі қызметі - организмдегі зат алмасу процестерінің қалыпты жүруін қамтамасыз ететін қоректік заттардың осындай деңгейін ұстап тұру. Асқазан-ішек жолдарының, қан тамырлары мен тіндерінің химорецепторларын жүйке және гуморальды жолдармен қоздыру арқылы организмдегі қоректік заттардың мөлшерінің төмендеуі гипоталамус аймағында орналасқан тамақ орталығының бөліктерін қоздырады. Бұл толқудың себебі:

1. Қоректік заттарды шығару;
2. Қоректік қоректік заттарды маңызды органдарға қайта бөлу;
3. Организмнің жасушалары мен тіндеріндегі қоректік заттар мен зат алмасу процестерін тұтыну деңгейінің төмендеуі.

Сілекей - тұтқыр, түссіз сұйықтық. Оның құрамында 99-99,5% су, 0,5-1% ағзалық және бейағзалық заттар болады. Бейағзалық заттардың мөлшері ағзалык заттарға Қарағанда 2-3 есе аз. Сілекейдің реакңиясы өлсіз сілтілі. Сілекей құрамында көмірсуларды ыдырататын фермент - амилаза, бактерияларды жоятын лизоцим ферменті болады.

Сілекейдің бөлінуі орталығы сопақша мида орналасқан, рефлек-торлық жолмен реттеледі. Тамақ ауызға түскенде ондағы жүйке талшықтарының ұштары (рецепторлар) тітіркенеді де, сілекей бөлінеді.

Бұл сілекей бөлінудің шартсыз рефлексіне жатады. Ал сілекейдің тамақтың иісіне, көрінісіне, тамақ туралы айтылған сөздерге байланысты бөлінуі - шартты рефлекс.

Шыкшыт сілекей бездері кабынған кезде ісініп, жаксүйекке тұтасып, айқын байқалады. Ондай ауру паротит (мысқыл) деп аталады.

Жаңа туылған нәрестелерде асқазан дөңгеленіп, көлденең орналасқан. 1 жасқа дейін ол ұзынша болып, тік қалыпқа ие болады. Ересектерге тән форма 7 - 11 жас аралығында қалыптасады. Балалардың асқазанының шырышты қабаты ересектерге қарағанда азырақ бүктелген және жұқа, онда бездер аз, ал олардың әрқайсысында гланулоциттер саны ересектерге қарағанда аз. Жасы ұлғайған сайын бездердің жалпы саны және олардың 1 мм2 шырышты қабатына шаққандағы саны артады. Асқазан сөлі ферменттерге нашар, олардың белсенділігі әлі де төмен. Бұл тағамды қорытуды қиындатады. Тұз қышқылының төмен мөлшері асқазан сөлінің бактерицидтік қасиетін төмендетеді, соның салдарынан балаларда асқазан-ішек жолдары аурулары жиі кездеседі.
Аш ішектің бездері, асқазан бездері сияқты, функционалды түрде толық жетілмеген. Баладағы ішек сөлінің құрамы ересек адаммен бірдей, бірақ ферменттердің ас қорыту қабілеті әлдеқайда аз. Ол асқазан бездерінің белсенділігінің жоғарылауымен және оның шырынын қышқылдықтың жоғарылауымен бір мезгілде өседі. Ұйқы безі де аз белсенді шырын бөледі. Баланың ішектері белсенді және өте тұрақсыз перистальтикамен ерекшеленеді. Ол жергілікті тітіркенудің (тамақ қабылдау, оның ішекте ашуы) және әртүрлі сыртқы әсерлердің әсерінен оңай өсуі мүмкін. Сонымен, баланың жалпы қызуы, қатты дыбыстық тітіркену (айқайлау, қағу), оның қозғалыс белсенділігінің жоғарылауы перистальтиканың жоғарылауына әкеледі. Балалардың ішектері салыстырмалы түрде ұзын және ұзын, бірақ әлсіз, оңай созылатын қарыншалары болғандықтан, вулвулус мүмкіндігі пайда болады. Асқазан-ішек жолдарының қозғалтқыш қызметі ересектердегідей 3-4 жасқа дейін өзгереді.