Ғылым философиясы және тарихы

«Ғылым философиясы және  тарихы» курсы бойынша

 Ф –(0)-м- 22 тобына арналған емтихан тапсырмаларын,  дайындаған ҚТжӘГП кафедрасының  профессоры Бимақанова З.Ш.

1 блок

1. Ғылымды талдау тәсілдерінің эволюциясын  сипаттаңыз.

Жалпы ғылым адамдары үшін, тек техногендік қоғамның адамдары ғана үшін емес шығармашылық пен дербестіктің мұраты, иілмелі динамикалық ойлауда сипатты, өзінің ғылыми жəне қарапайым сананың рефлексиялығы мен бағытында ашық. Батыстың ғылыми ойлауының классикалық түрі бірізгілік, бірсызықты, бинарлық логикамен негізделген, яғни қайшылықты жəне оның шешімінің бар екенін мойындамау деген.

Түбінде, батыс ғылымының даму тенденциялары оны постклассикалық деңгейіне əкелді; яғни, дүниенің ізгіліксіз бейнесіне. Мысалы, плазмадағы ізгіліксіз толқындар, сұйықтық пен газдағы турбуленттік, үлкен ұжымдардың мінез-құлықтары т.б.

Шығыс ғылымы нақтылықтан абстракциялануға тырыспайды, құбылыс пен, фактілермен жалпы заңдылық арасында шекара жасамайды. Батыс ғылымында ақиқатты тану ол жалпылықты білу, ал Шығыста нақты мен жалпының арасындағы тендік пен үйлесімділікті қажет етеді. Солай, танымның субъектісі мен объектісін қарама- қарсы қою жоқ. Практикалық ғылым қалыптасқан Шығыста əлеммен бір болмысты болуды қалайды. Шығыс пен Батыс мəдениеттері өздерінің айырмашылықтарына қарамай бір-бірімен сұхбатқа тырысады. Осы жағдай ғылымға да қатысты. Осыған дəлел ғарыш, табиғи, əлеуметтік үрдістер туралы түсініктерінің нəтижелері. Шығыста ойлаудын ерекшелігі бірізгіліксіздік, ол жетілгендік пен сұхбаттылықтың көрсеткіші деген ой. Осы тұжырымға қазіргі ғылым өзінің классикалық емес жəне постклассикалық кезеңдерінде жетті. Мысалы, үнді философиясындағы адам ағзасының түпкі мүмкіндіктері туралы білімдер қазіргі медицина мен биологияда жаңа түрде қарастырылып жатыр. Осы батыс рационализмі мен шығыс данышпандығының интеграциясы. ХХ ғ. шығыс психомəдениеттерінің (даосизм, буддизм, дзен-буддизм) медиативтік тəжірибелерін батыс ғылымы пайдаланады (интуитивтік əдісті құбылысты тануда қолданады). Сөйтіп, үнді физик Б. Бозе, пакистан физигі А. Салам деген жаңа аттар туылды.

1. Механизм түсінігіндегі интернализм және экстернализм мәселесі ғылыми қызмет ретіндегі рөлін  көрсету.

Экстерналистік бағыт қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы мен ғылыми білімнің дамуы арасындағы байланысты анықтауға бағытталған. Тарихи және ғылыми зерттеулердің алғашқы бағдарламаларын жасай отырып, экстерналистер хронологиялық жүйелеуге, прогрессивті идеялар механизмін сипаттауға, әлеуметтік-экономикалық контекстті зерттеуге назар аударды. Айта кету керек, көптеген жұмыстар Тарихи материалға әсер етсе де, талдауда әлеуметтану әдістерін қолданды, бәрін барлық ғылымдар үшін бірыңғай, әмбебап схемаға енгізуге тырысты.

Ғылымның бұл жеке емес нормалары мен мұраттары көптеген ғалымдар үшін сынның объектісіне айналды, бірақ сонымен бірге ХХ ғасырдың екінші жартысында қайтадан ғылыми зерттеулердің орталығында болған ғылымның әлеуметтік тарихына қызығушылық тудырды. Мұнда ең көп талқыланатын мәселелер:

-ғылым тарихының мәні мен мәні неде?

-бұл пәннің бірлігі қандай?

-ғылым мен техниканың пайда болуы мен даму жолдарының алуан түрлілігін қалай қарастыру керек?

Экстерналистікке балама деп атауға болатын ішкі бағыт (немесе имманентті) ғылым әлеуметтік әсердің арқасында емес, оның ішкі эволюциясы нәтижесінде дамиды деген көзқарасты қолдады, мұнда бастысы ойлау тәсілінің өзгеруі болып табылады. Бұл проблемалар А. Коиренің, Дж. Агасси, Дж. Рэндел-ла, Дж. Прайс, Р. Холл және т. б.

Ғылымның тарихнамасындағы ішкі бағыт ғылымның дамуын тек интеллектуалды факторлармен түсіндіреді. "Ғылыми ойлаудың құрылымы" ұғымы қолданылады (тұжырымдама Коир енгізген) және ғылымды әлеуметтік-экономикалық, техникалық және басқа да материалдық факторлардан оқшаулау керек деп саналады. "Менің ойымша, грек ғылымын қалалардың әлеуметтік құрылымынан шығару бекер. Афины не объясняют бірде-Евдокса, бірде-Платон. Сонымен қатар, Сиракузалар Архимед немесе Флоренция-Галилеяны түсіндірмейді" (Коире). Коире ежелгі уақытта ғарышқа деген тұрақты көзқарастардың жойылуы, ол жаңа жолмен-белгісіз және шексіз әмбебап болып көрінген кезде үлкен маңызға ие болды деп санайды. Коире сонымен қатар кеңістіктің геометриялануына, арнайы математикалық тілдің пайда болуына байланысты ойлаудың өзгеруін анықтайды. Осылайша, тарихтағы ғылым, оның пікірінше, ғалымдардың ойлау процесімен байланысты.