Г.Тардтың еліктеу теориясы мен Г.Эдвин Сазерландтың дифференциалдық ассоциация теориясының негізгі идеялары

Эссе

Г.Тардтың еліктеу теориясы мен Г.Эдвин Сазерландтың дифференциалдық ассоциация теориясының негізгі идеялары

Қазіргі таңда девиантты мінез-құлық мәселесі  әлеуметтану ғылымының басты назарында тұр. Әрбір қоғамда осы қоғамда қалыптасқан нормаларды заңды,моральдық не эстетикалық  түрде  бұзатын адамдар болады.  Девиантты мінез-құлық тұлғаның мінез-құлығы қоғамдық нормалардан ауытқуы я еліктеуі деп саналады.  Ол белгілі бір қоғамда қабылданған нормативтік стандарттардан өзінің мотивтері мен нәтижелерімен ерекшеленеді.  Әлеуметтанушылар девиантты мінез-құлықтың себептері мен табиғатын түсіндіруге  тырысуда.  Бүгінгі күні қоғамдағы девиантты мінез-құлықтың себептерін түсіндіретін белгілі бір көзқарастар бар. Солардың бірі 19 ғасырдың аяғында девиантты мінез-құлықты түсіндіру үшін еліктеу теориясын тұжырымдаған Габриэль Тард көзқарасы еді. Тард қылмыскерлер әдепті адамдар сияқты өмірде кездескен, өздері білетін немесе естіген адамдардың мінез-құлқына еліктейтінін айтты. Бірақ заңға бағынатын азаматтардан айырмашылығы, олар қылмыскерлердің мінез-құлқына еліктейді.Қарапайым өмірден мысал келтірер болсам, мәселен жасөспірімдер қылмысты мінез-құлық үлгілері бойына сіңіп кеткен жасөспірімдермен араласып, достасатындықтан құқық бұзушыларға айналады.Яғни,орта қандай болса,адам да дәл солай өзгере бастайды. Ал Г.Эдвин Сазерленд болса, символдық интеракционизм идеяларына негізделген және адамдардың көзқарастары мен іс-әрекеттерін қалыптастыру процесіндегі әлеуметтік өзара әрекеттестіктің рөлін атап көрсететін дифференциалдық ассоциация теориясын жасады. Сазерлендтің пікірінше,жеке адамның криминогендік ортамен байланысы неғұрлым ерте басталса, бұл байланыстар неғұрлым жиі, қарқынды және ұзақ болса, ондай адамның да қылмыскерге айналу ықтималдығы соғұрлым жоғары болады. Бірақ бұл процесте еліктеуден де көп нәрсе бар.Девиантты мінез-құлық еліктеу ғана емес, сонымен қатар оқу негізінде қалыптасады; адамдардың нақты нені және кімнен үйренетініне байланысты.Дифференциалдық ассоциация теориясы «Жақсы компаниялар жақсы жігіттерді, жаман компаниялар жаман адамдарды жасайды» деген ескі мақалды растайды. Ата-аналар ұлын бұзақы достардан алыстату үшін жаңа жерге көшкенде, олар бейсаналық түрде дифференциалды ассоциация принципін қолданады.Менің ойымша,дәл осындай қағиданы түрмедегі күзетшілер де ұстанады, олар тұтқындардың қарым-қатынасын шектеуге тырысады. Аталмыш қағида бойынша, жас қылмыскерлерді қатал қылмыскерлермен бір камераға отырғызса, ол адамдардың жақсы тұсқа қарай өзгеруі мүмкін емес.

       Дифференциалды ассоциация теориясы адамдар басқалармен өзара әрекеттесу арқылы қылмыстық мінез-құлық құндылықтарын, көзқарастарын, әдістерін және мотивтерін меңгереді деп болжайды. Бұл теорияны 1939 жылы әлеуметтанушы Эдвин Сазерленд ұсынған және 1947 жылы қайта қаралып,бүгінгі таңға дейін өз құндылығын криминология саласында жоғалтпай келеді. Сазерленд теориясы адамның неге қылмыскер болатынын емес, оның қалай болатынын түсіндіреді. Ол тоғыз ұсынысты дифференциалдық ассоциация теориясының принциптерін қорытындылайды.Ең біріншісі, барлық қылмыстық мінез-құлық зерттелінген.Екіншіден, қылмыстық мінез-құлықты қарым-қатынас процесінде басқа адамдармен қарым-қатынаста үйренуге болады.Осы тұста мен бұл тұжырымның Тардтың еліктеу теориясымен байланысы бар екенін байқадым.Себебі,екі тұжырымның негізгі идеясында адамның өзгеруіне айналасындағылардың әсер ететіні жайлы сөз етілген.Үшіншіден, қылмыстық мінез-құлық туралы ақпараттың көпшілігі жеке топтарда және жақын қарым-қатынаста болады.Әрине,бәрімізге анық жайт,қылмыстық мінез-құлық туралы ақпараттар ешқашан да қоршаған ортада бөтен адамдармен қозғалмайды.Төртіншіден, қылмыстық мінез-құлықты үйрену процесі  әрекетке бағыттау үшін қажетті көзқарастарды үйренуді қамтуы мүмкін.Бесіншіден, қылмыстық мінез-құлық мотивтері мен ынталандыруларының бағыты белгілі бір географиялық аймақтағы құқықтық нормаларды қолайлы немесе қолайсыз деп түсіндіру арқылы анықталады. Дифференциалды ассоциация адамның қалай қылмыскер болатынын түсіндіру үшін әлеуметтік-психологиялық тәсілді қолданады. Теория, егер заң бұзуды қолдайтын анықтамалар жасамайтындарға қарағанда көбірек болса, адам қылмыстық әрекетке барады деп айтады. Заңды бұзуды жақтайтын анықтамалар нақты болуы мүмкін. Мысалы, «Бұл дүкен сақтандырылған. Егер мен бұл заттарды ұрлап кетсем, бұл құрбансыз қылмыс болады». Анықтамалар да жалпы болуы мүмкін, мысалы: «Бұл қоғамдық жер, сондықтан мен онда қалағанымды жасауға құқығым бар». Меніңше,бұл анықтамалар қылмыстық әрекетті ынталандырады және ақтайды. Сонымен қатар, заңды бұзуға қолайсыз анықтамалар бұл ұғымдарды жоққа шығарады. Мұндай анықтамалар мыналарды қамтуы мүмкін: «Ұрлық - азғындық» немесе «Заңды бұзу әрқашан дұрыс емес».