Халықтық поэзия формалары. Ақын жыраулардың музыкалық шығармашылығы

  Халықтық поэзия формалары.Ақын жыраулардың музыкалық шығармашылығы.

Поэзия- өлең үлгісіндегі әдеби туындылар. Поэзия сөздің ырғақтық құрылысына, ұйқасына негізделеді. Поэзия ұғымы өлеңмен жазылған шығармаларды көркем прозадан ажырату үшін қолданылады.

Біздің заманымыздан бұрынғы 11-13 ғасырларда құрылған «Алып Ер Тоңға», «Шу батыр» дастандары қазақ әдебиетінің бастапқы қайнар көздері болып табылады.  Ғылыми зерттеулерге қарағанда  оларда сипатталған оқиғалардың қазақ халқының ежелгі тарихымен тығыз байланысты екенін дәлелденді.Орхон-Енисей жазбаша ескерткіштері түркі тайпаларының ішінде сөз өнерінің ақындық күшімен, ой тереңдігімен және мазмұн байлығымен ерекшеленетінін көрсетті.

 Түркі әдебиетінің фольклорлық мұрасы аңыздар, ертегілер, мақал -мәтелдер,батырлық және лирикалық эпикалық жырлар болып саналады.  Әлем халықтарының қаһармандық эпосының бұзылмайтын үлгілерінің қатарында «Алпамыс», «Қобыланды», әлеуметтік -тұрмыстық эпостық өлеңдерге- «Қозы Көрпеш - Баян сұлу», «Қыз Жібек», «Айман- Шолпан», «Күлше-Қыз», «Мақпал-Қыз» жатады.Жазба әдебиет фольклордан көптеген идеялар мен көркем бейнелер алды.

9-12 ғасырларда ауызша халық шығармашылығы мен жазба әдебиеттің дамуымен сөз өнерінің бейнелілігі, көркемдік, тәрбиелік мәні туралы алғашқы түсініктер қалыптасты.  Махмуд Қашқаридің «Дивани лугат ат-түрік» сөздігі XI ғасырдағы түркі халықтарының мәдени деңгейінің жарқын дәлелі болып табылады.  Тілдік сипатына қарамастан, сөздік әдеби-тарихи және этнографиялық жинақ болып саналады.  Онда бірнеше жүз жол өлеңдер, ондаған мақал -мәтелдер, қанатты қанатты сөздер бар.  

 «Құтадғу білік»- жоғары білімді түркі ақын -жазушыларының бірі Жүсіп Хас Хажиб Баласағұнидің дана кеңестері  мен нұсқауларының жинағы.  Дастан әдебиетті ауызша поэзиямен байланыстырады.  Диалог айтыс формасымен ұштасады.  Қазақ жыраулары көне түркі жазба поэзиясын тақырыптармен, жанрлармен байытты, философиялық және дидактикалық дәстүрлерді жалғастырды, патриоттық мотивтерді, реалистік образ белгілерін енгізді.  Алғашқы көрнекті өкілдер-Қодан-тайшы, Асан Қайғы, Қазтуған жырау.  Олардың шығармаларында Қазақ хандығы мен қазақ халқының құрылу кезеңіндегі тарихи оқиғалар бейнеленген.  Поэзияның дамуы мен гүлденуіне Доспамбет пен Шалкиіз жырау Тіленшіұлының шығармашылығы ерекше әсер етті.  Шалкиіз қазақ поэзиясын байыту бағытында байытты.  Ғасырлар бойы қалыптасқан жырауларды верификациялаудың негізгі принциптері өз шығармашылығында олардың толық түріне ие болды.  Қазақ әдебиетінің хронологиялық кезеңдеуінде бірнеше ғасырларды қамтыған жыраулар поэзиясы жиі пікірталастар мен даулар туғызды және тек 20 ғасырдың 80 -жылдарының аяғында ғана тиісті бағасын алды.