Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік-экономикалық себептері мен салдары

Астана Халықаралық Университеті

РЕФЕРАТ

Тақырыбы : Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік-экономикалық себептері мен салдары

Орындаған: Қозыхан Жанеля ( Педагогика және психология)

Қабылдаған:  Сеилханов Жанат Дюйсенбаевич

2021 жыл

Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтік-экономикалық себептері мен салдары

Сыбайлас жемқорлық – әлеуметтік құбылыс. Оның себебін, мағынасын толық түсіну мүмкін емес. Жемқорлық – қоғамның дамуын тежегіш фактор. Латын тілінен аударғанда сыбайлас жемқорлық – сындыру, бүлдіру, зақымдау, құлдырау деген мағынаны білдіреді. Латын термині «corruptio» екі түбірден құралған сөз: «cor» - жүрек, жан, рух, ал «ruptum» - бүлдіру, бұзу. Демек, «сыбайлас жемқорлық» сөзінің астарында тек лауазымды тұлғаның пара алуы немесе бюджет қаржысын қалтасына басуы емес, сонымен қатар әлеуметтік жүйе, мемлекеттік билік жүйесінің экономикалық құлдырау   ұғымдар жатыр.                                                                                                                                    

Сыбайлас жемқорлық әлеуметтік құбылыс ретінде өте алуан түрлі және әртүрлі елдер мен аймақтарда әртүрлі себептермен туындауы мүмкін. Сонымен бірге, экономикалық, саяси және әлеуметтік тәртіптің проблемалары мен міндеттері бірдей мемлекеттерде бұл себептер жиі кездеседі дейді . Мәселен, өтпелі кезеңдегі экономикасы бар елдер үшін, атап айтқанда, қазіргі заманғы Қазақстан осы елдер типіне жатады, сыбайлас жемқорлықтың мынадай жалпы себептері аталады: "экономикалық құлдырау, саяси тұрақсыздық, заңнаманың дамымауы және жетілмегендігі, билік институттарының тиімсіздігі, азаматтық қоғам институттарының әлсіздігі, сыбайлас жемқорлықтың берік демократиялық дәстүрлерінің болмауы".

Бұл себептерге сондай-ақ"халықтың басым көпшілігінде саяси мәдениеттің субъективті түрі, сот жүйесінің әлсіздігі, халықтың құқықтық санасының дамымауы, пайда табу үшін құқықты елемеу, шенеуніктердің заңға емес, билік пен нұсқауларға бағынуы, заңнаманы бұзғаны үшін жазасыздық" жатады.

Біздің елімізде сыбайлас жемқорлықтың кең ауқымда таралуының маңызды себептері кедейлік және әлеуметтік қамсыздандыру деңгейінің төмендігі, тегін медициналық қызмет көрсетуге қол жеткізудің қиындығы, нақты әлеуметтік лифтілердің болмауы болып табылады.

Сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтардың өсуіне ықпал ететін ерекше себептердің арасында: "экономикадағы нарықтық қатынастардың жетілмегендігі,азаматтардың адамгершілік ұстанымын қалыптастырудағы проблемалар, мемлекеттік аппараттағы парақорлық, құқық қорғау органдары қызметінің тиімсіздігі, соттардың істерді қарауының ұзаққа созылуы және т.б.".

Сыбайлас жемқорлық адамдар өз мүдделерін қоғамнан жоғары қоя бастаған жағдайларда ғана туындайды және бұл сыбайлас жемқорлықтың таралуының маңызды субъективті себебі болып табылады. Посткеңестік кеңістіктегі батыста дамыған құндылықтар мен либералды индивидуализм идеологиясына күрт бетбұрыс жағдайында көптеген адамдардың әлеуметтік-психологиялық көзқарастарында өзгеріс бар, олардың басты құндылығы ақша болды, ал сыбайлас жемқорлық байытудың негізгі құралы болды.

Әлеуметтік көзқарастардағы бұл өзгеріс қоғамның құлдырауынан, азаматтардың жеткіліксіз хабардарлығы мен ұйымшылдығынан, сыбайлас жемқорлық жасаушылардың рұқсаты мен ерік-жігеріне қатысты қоғамдық енжарлықтан көрінеді. Жарияланған және нақты құндылықтар арасындағы айтарлықтай айырмашылық азаматтар арасында мораль мен мінез-құлықтың "Қос стандартын" қалыптастырады. Мұндай жағдайда ақша қоғамдағы барлық нәрсенің өлшеміне айналады, адамның маңыздылығы оны алу тәсілдеріне қарамастан оның жеке жағдайының мөлшерімен анықталады, девальвация жүреді және адамдардың мінез-құлқының өркениетті әлеуметтік реттеушілері: мораль, құқық, дін, қоғамдық пікір және т. б.Бұл ауысым, бір жағынан, сыбайлас жемқорлықтың таралуының маңызды себебі, екінші жағынан, қоғамның моральдық тозуы сыбайлас жемқорлықтың маңызды теріс салдары болып табылады. Басқаша айтқанда, сыбайлас жемқорлық – бұл қоғамның құлдырауының себептерінің бірі.