Лекции по "Психологии"

1.Жас ерекшелігі(Ж.Е) психологиясы пәні, мақсат-міндеттері:                       Ж.Е  псих/ясы –псих/я ғылымының саласы. Ж.Е псих/ясы – бұл ілім адамның әртүрлі жас кезеңіндегі психикасының даму ерекшелігін зерттейді.Оның негізгі зерттейтіні-адам психикасының жас ерекшеліктерінің дамуы және оның психикалық құбылыстарын анықтау. Ж.Е псих/ның пәні:адам психикасының жас ерекшелік динамикасы, тұлға қасиеттері мен процестердің онтогенезі, психикалық процестердің даму заңдылықтары.Ж.Е псих/ның міндеттері: онтогенездегі психикалық дамудың жалпы заңдыықтарын ашу,даму кезеңдерін,мүмкіндіктерін анықтау. Ж.Е псих/ның зерттеу обьектісі:сәби,жеткіншек,жасөспірім, ересек,қария,т.б.Балалар псих/сы, төменгі сынып оқушылары псих/сы, жеткіншектер псих/сы, жасөспірімдер псих/сы, ересектер псих/сы, қарттар псих/сы Ж.Е псих/ның негізгі тармақтары болып есептеледі.

5.Ж.Е псих/сының ғылыми зерттеу әдістері: псих/ның бұл салаларының зерттеу әдістерінің өзіндік азды-көпті ерекшеліктері бар:біріншісі,салыстыру жолы.Әр жастағы баланың психикасын,мысалы,1,11,15,18 жастағылардың психикасын зерттеп,әр жас туралы табылған мағұлматтарды статистика амалын қолданып салыстырады.Салыстыру жолының мұндай түрін «кесінді» тәсіл деп атайды.Бұл аталу себебі салыстыру кезінде бала психикасы үздіксіз зерттелінбейді,оның әр жастағы психикалық сапасын тиіп-қашып зерттейді. Ж:Е псих/дағы көп мағұлмат осындай әдістерді қолданып табылған.зерттеудің екінші жолы-генетикалық жол.Осыны қолданғанда баланың бір қасиетін алады да,соны ұзақ уақыттың бір жыл не үш жыл н/е одан да көп уақыт зерттейді.Осыны кейде «лонгитюд» тәсілі деп атайды.  Зерттеудің бұл жолы сирек кездеседі,себебі бір н/е бтоп баланы ұзақ уақыт үздіксіз зерттеу қиын.бұл тәсілді пайдалану үшін үлкен даярлық жасайды.Бала псих/сы тарапынан жасалатын эксперименттер мектепке дейінгі ж/е мектеп жасындағылармен түрліше жүргізіледі.Бұдан бөлек:бақылау,әңгімелесу,социометрия және тест тәсілдері кеңінен қолданылады.

7.Нәресте мен үлкен адам: нәрестелік шақ (н.ш):ерте н.ш(туғаннан 1жасқа дейін) ж/е кейінгі н.ш(1мен 3жас)деп қарастырамыз.Ерте н.ш-тағы дамудың қалыпты желісі:адамдарға деген сезім,өзара махабба,үйір болу,ата-ана мен баланың бірін-бірі тануы,балалардың араласудағы ж/е басқа да қажеттіліктерін қанағаттандыру болып табылады.Ал кейінгі н.ш-тағы дамудың қалыпты желісі: дербестік, өзіне-өзі сену.бала өзін дербес,жеке,бірақ әлі ата-анасына тәуелді адам деп санайды. Ересектік шақты (е.ш): ерте е.ш (20мен 40жас);орта е.ш(40 пен 60жас);кеш е.ш (60жас) деп қарастырамыз.Ерте е.ш-тағы дамудың қалыпты желісі: адамдарды жақын тарту,оларға көмектесуге тырысу.бала сүйіп,оларды тәрбиелеу,махаббат пен жұмыс.Жеке бас өмірімен қанағаттану. Орта е.ш-тағы дамудың қалыпты желісі:шығармашылық,өхімен-өзі ж/е басқа адамдармен өнімді ж/е шығармашылық жұмыстар жүргізу.Толық құнды,әрқилы өмір. Отбасылық қатынастармен қанағаттану,өз балалары үшін риза болу.Жаңа ұрпақты үйрету ж/е тәрбиелеу.Кеш е.ш-тағы дамудың қалыпты желісі:өмірдің түрлі оқиғаларға бай болуы.үнемі өткенді ойлап,оған саналы баға беру,тағдырдың жазғанына көну қабілеті.өлім қорқынышты емес екендігін ұғыну.мына тұжырымдар арқылы нәресте мен үлкен адамның ойлау қабілеті мен дүниеге деген көзқарасының орасан зор айырмашылыққа ие екенін байқаймыз.

9. Мектеп жасына дейінгі балалардың психикалық даму ерекшеліктері (м.ж.д.б. псих/сы): баланың психикалсынан басқа псих/лық саланың айырмашылығы-ол ерекше бірліктермен жұмыс жасайды,олар-жас н/ее даму кезеңі болып табылады. Мектепкедейінгі кезеңде бала жаңа принципиалдық жетістікке жетеді.Бала ересектермен ж/е құрдастармен қарым-қатынастың қиын-қыстау кезеңінде басқа адамдардың рефлексиясын меңгереді.Бұл кезеңде ересектермен қарым-қатынас жасау барысында идентификация қабілеті қарқынды дамиды.Кейінгі жастық шақта бала бір мезгілде позитивті ж/е негативті даралануды меңгереді.Мектепке дейінгі кезеңде өз дене мүшелерін белсенді түрде басқара алады.Бұл шақта балада дене мүшелерінің құрылымына,соның ішінде жыныс мүшелерінің ерекшеліктеріне қызығушылық пайда болады.Осы кезеңде бала жаңа құбылыстарды меңгеруге үзілді-кесілді қарсы,ол бұрынғы меңгерген білімдерін қайта жаңғыртады.