Қазақ халтының шәй ішу тарихы мен мәдениеті

Қазақ халтының шәй ішу тарихы мен мәдениеті

Шәй – сергіткіш, жанды жадыратып, шөлді басатын сусын. Қазақ халқы үшін шайдың орыны бөлек. Өзге ұлттарда шай ішпейтін адамдар бар болуы мүмкін, алайда қазақ арасында шай ішпейтін пенделер кемде-кем.

Шай бізге Қытайдан келді. Қытай - бұл өсімдікті өсіруді үйренген әлемде бірінші орын, ал сол жерден шай елдер мен континенттер бойынша жеңісті шеру басталды. Қытай – шай өсетін табиғи аумақ. Аңыздарға қарағанда, оның тарихы 5000 жылдан асады. Бұл ежелгі сыйлық. Сондықтан оның тарихы ғасырларға созылады. Шайдың пайда болуын аңыз әңгімелейді.

Шай ішу дәстүрі ежелгі Қытай елінен бастау алады. Аңыз бойынша желмен ұшып келген бірнеше шай жапырағы қытай императоры үшін дайындалып жатқан ыдыстағы қайнаған суға түсіп кетеді (б.з.д.VI ғасыр ). Сусын өзінің дәмімен және қош иісімен билеушіні қатты қызықтырады. Сол күннен бастап ол өзінің қол астындағыларға шай демдеп, оны ішуді бұйырады.

Шай тарихы бірнеше ғасырлар бойы дамыды. Шай еліміздің барлық аумағына тез таралып, халықтың әртүрлі топтары арасында сүйіспеншілікке ие болды. Шай ішу адамдардың күнделікті өміріне қатты еніп, оның ажырамас бөлігіне айналды. Осы сусынға байланысты ұлттық дәстүрлер осылайша біртіндеп жасалды.

Қазақстанда шайдың пайда болу тарихы V-VI ғасырда қытайлар түркі тайпаларымен шай саудасымен айналысып бастайды– шайды Ұлы даланың көшпелі халқы үйреніп шай саудасы үшін «Алтын ғасыр» басталады. Көшпелілер бұл сусынды пайдалану әдеттегі аурулардан аулақ болуға және ыстық ауа райынан бас тартуға көмектесетінін анықтады. Сонымен, Қазақстанда шай сақ патшайымы Томиристің арқасында пайда болды. Содан бері Қазақстандағы шай қазақ халқының өмірінде басты орын алады.

Шай бұтасы – күй талғамайтын, тамырлы, көпжылдық өсімдік. Дегенмен жер қыртысы мен климаттық жағдайлардың өзгерісін жылдам сезінеді. Жапырақтары кезектесе орналасқан, қалемше тәріздес, жылтыр, шеттері өткір тісті, ұзындығы – 7, ені 4 сантиметр болады. Шай жас жапырақтардан, оның бүрлерінен өндіріледі. Алғашқы өнім бірінші вегетациядан кейін жиналады. Шай өнімдерінің ішіндегі  ең бағалысы – бірінші және екінші бүрлері. Бірінші өнім, әдетте, ақпан айынан бастап наурыз айына дейін жиналады.