Этностың әлеуметтік-тарихи концепциясы

Этностың әлеуметтік-тарихи концепциясы 

Этнос (халық) дегеніміз -  адамдардың еркі бойынша емес. табиғи-тарихи  үдеріс  нэтижесінде  пайда  болған  әлеуметтік топтасудың айрықша бір түрі. Әр этностың белгілі бір ішкі бір- лігі  болады,  сондай-ақ оны  осындай  типте  пайда болған  баска барлық этностардан айырып түратын өзгеше сипаты болады. Әр этноска тэн белгі - олардын елеулі тұрақтылығы эдетге олар аса көптеген жүз жылдықтар бойы сакталады.Этнос мүшелері тұрмыс-салтының эртүрлі салаларында көз- ге түсетін ортак белгілер мен айырма ерекшеліктері болады. Сол салалардың ішіндегі аса маңыздысының бірі - тіл. Тіл тиісті эт­носка жататын адамдардың негізгі қарым-қатынас жасау кұралы ретінде кызмет етеді, сонымен бірге ол элгі адамдарды бір-бірі- нен бөліп тұрады.Этностардың өмір сүруі үшін тілмен катар мәдениет жетек- ші рөл атқарады. Мүның өзі ең алдымен мәдениеттің күнделікті тұрмыста  көрініп  тұратын  дәстүрлі,  бүкаралык  сипаты  бар сыңарларына катысты.  Жалпы мәдениетті  екіге белуге болады: заттай жэне рухани. Адамдардың физикалык еңбек етуінің нәти- жесінде жасалған бүйымдарды  заттай  мәдениетке жаткызамыз. Материалдық мэдениет саласындағы сондай дэстүрлі  нэрселер: түрғын үй, шаруашылык керек-жарағы, киім-кешек. азык-түлік. т.с.с.  Адамзаттың  ақыл-ой  нэтижесінде  калыптастырган  мэде­ниет элементтері рухани мэдениетті кұрайды. Олар: эдет-ғұрыпсалт-сана, халық өнері, дін, т.б. Этнос мүшелерінің мэдени бір- лігі өз кезегінде сол мүшелердің психикасының кейбір ерекше- ліктерімен, ең бастысы, психиканың жалпы адам баласына тэн қасиеттерінің  көріну  нышандарымен,  стилімен  тығыз  байла- ныста болады. Өздерінің тұтасқан жиынтығы жағынан бұл ерек- шеліктер этникалық (ұлттық) сипат дегенді қүрайды. Әрбір эт- ностың өзіндік ерекшелігі жалғыз бір компоненттен ғана емес, тек  оның  өзіне  ғана  тэн  барлық  объективтік  қасиеттерінің сабақтасуымен қүрылады.  Бірақ бұл,  сонымен  бірге этнос  осы белгілердің жай қосындысы деген сөз емес, ол өзінің табиғаты жағынан  белгілі  бір  тұтастықтағы  қүрылым  болып  табылады, бұл құрылымда негізгі жүйе қүрау рөлін оның эртүрлі компо- ненттері атқаруы мүмкін. Бір жағдайда басты рөл бұл жағынан тілге тиетін болса, екінші бір жағдайда шаруашылық түрмыстық ерекшеліктерге, үшінші жағдайларда мінез-құлыққа тэн ерекше- ліктерге тиесілі болмақ.Этносқа міндетті  қасиет этникалық сана-сезім, яғни этнос мүшелері  тарапынан  өзінің  оған  жататынын  сезіну  болып табылады, бұл сезіну басқа этностардан ажыратумен байланыс- ты болады жэне ең алдымен өзіндік ортақ атауды  (этнонимді) қолданудан көрініп отырады. Этникалық сана-сезімнің маңызды компоненті  шьну  тегінің  қауымдасуы  туралы  түсінік  болып тұрады.  Сөйтіп,  этнография  дүниежүзінің  бүкіл  халықтың ұқсастығы мен айырмапн>ільщтарын, түрмысы мен мэдениетін, сондай-ақ олардың бүкіл адамзат тарихы бойына, ежелгі кезең- нен бүгінгі күндерге дейінгі өзгеріске ұшырауын зерттеп тани- тын  ғьшыми  пэн  болып  табылады.  Тұрмыс  дегеніміз  -   эрбір халықтың ғасырлар бойы қалыптастырған сан-салалы тіршілігі, салт-санасы,  эдет-ғүрып,  күнделікті  қоғамдағы  өмірі,  жалпы ұлттық ерекшелігі.