Заманауи технологиялар негізінде эвфемизм, дисфемизм, табу сөздерді оқыту

Заманауи технологиялар негізінде эвфемизм, дисфемизм, табу сөздерді оқыту

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ........................................................................................................................3

1 ЗАМАНАУИ ТЕХНОЛОГИЯЛАР НЕГІЗІНДЕ ЭВФЕМИЗМ, ДИСФЕМИЗМ, ТАБУ СӨЗДЕРІНІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

1.1  Замануи педагогикалық технологиялардың маңызы......................................5

1.2 Эвфемизм, дисфемизм, табу сөздердің мәні.......................................................8

2 ҚАЗАҚ ТІЛІ САБАҒЫНДА ЭВФЕМИЗМ, ДИСФЕМИЗМ ЖӘНЕ ТАБУ СӨЗДЕРДІ ОҚЫТУ

2.1 Эвфемизмдер мен дисфемизмдердің кейіпкер түрінде қолданылуы.............12

2.2 Практикалық бөлім: эвфемизм, дисфемизм, табу сөздерді сабақта   қолданылуы...........................................................................................................19

ҚОРЫТЫНДЫ...........................................................................................................29

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.........................................................31

КІРІСПЕ

Зерттеу жұмысының өзектілігі. Мифтік ескі наным бойынша атын тура айтуга тыйым салынған сөздер тіл білімінде табу деп аталады. Қараңғылық пен діншілдік құрып тұрған өткен замандарда адам баласы өмірді жете танып білмеу салдарынан, зат пен оның атауының арасында табиғи байланыс бар деп жансақ түсінушілік болған. Адамзат өзі тудырған кейбір сөздерді күнделікті тұрмыста өз атымен атамай, басқаша атауға мәжбүр болған. Мұндай тыйым салынған сөздер дүние жүзіндегі халықтардың көпшілігінде кездеседі. Бұл әдет түрік халықтарының тарихында кең тараған Қазақ халқының революцияға дейінгі тұрмысында да бұл сияқты соқыр сенім бірқыдыру өмір сүріп келгендігі аян. Осындай тарихи оқиғаның нақтылы бір айғағы (көрінісі) ретінде мынадай бір аңыз әңгімені келтіруге болады.

Қазақ тіл білімінде эвфемистік, дисфемистік құбылыстарға жеке-жеке түсінік беріліп, оларды зерттеуге арналған біршама еңбектер бар. Осы ретте Ә. Ахметов, Ә. Хасенов, Ә. Болғанбаев, Ғ Қалиев, Б. Сағындықұлы т.б. ғалымдарымыздың пікір-тұжырымдары мен еңбектерін атауға болады. Ал эвфемизмдер мен дисфемизмдердің көркем шығарма тілінде қолданылу мәселесі кейбір зерттеулерде жалпы лексика тұрғысынан алынып қарастырылғанымен, олардың функционалдық стильдер ішінде көрінуі – бүгінгі күнге дейін айқындалмаған құбылыс. Бұл құбылыс – кешегі–бүгінгі емес, ғасырлар бойы қалыптасқан (әсіресе фразеологизмдер тұрғысынан келгендері) тілдік заңдылық.

Осы тұрғыдан келгенде әр кезеңдегі көркем әдебиет стильдері материалдары негізінде қазақ тіліндегі эвфемизм мен дисфемизмдерді жеке алып, олардың көркем шығармаларда қолданылу ерекшелігін зерттеген еңбектер жоқ. Қазақ тіліндегі эвфемизмдер мәселесі – әлі де толық айқындалып, зерттелді деуге болмайды.

Жалпы тіл білімінде түркі тілдеріндегі эвфемизм мен табуды соның ішінде қазақ тіліндегі эвфемия құбылысын ғалым Ә. Ахметов алғаш ғылыми зерттеудің нысанына алып жан-жақты қарастырған.

Қолданылатын құралдардың сипаты, мақсаттары мен нәтижелері бойынша белгілі бір дәрежеде қарама-қарсы сөйлеуді эвфемизациялау процесі болып табылады, сондай-ақ оның қазіргі жай-күйіне өте тән.

Эвфемизация процесі үшін келесі сәттер маңызды болып көрінеді:

1) сөйлеудің сөйлейтін затын сол сияқты бағалау, оның тікелей белгіленуі осы әлеуметтік ортада немесе нақты адресатта – дөрекілік, айқындылық, әдепсіздік [1] және т. б. сияқты білікті болуы мүмкін.; сондықтан да эвфемизацияға кез келген сөз емес, белгілі бір тақырыптар мен қызмет салаларымен байланысты сөз ұшырайды (төменде қараңыз);

2) айтылған, сол немесе өзге де өрескел көрінген сөздер мен сөйлемдерді жеңілдететін, ал бүркемелейтін, құбылыстың мәнін жоя алады.; бұл әсіресе семантикалық шашыраңқы ісіктің немесе бөтен тілдердің орнына жаңа пайда болу түріндегі медициналық терминдердің мысалында айқын көрінеді – өйткені барлық түсінікті емес-тігіс пен астың орнына педикулез түріндегі терминдердің.(төменде қараңыз);