Әлемнің жетекші елдерінің дамуы жаңа экономиканың

Әлемнің жетекші елдерінің дамуы жаңа экономиканың - білім экономикасының, инновациялардың, жаһандық ақпараттық жүйелердің, жаңа технологиялардың және венчурлық бизнестің қалыптасуына алып келді. Жаңа экономиканың негізін заманауи қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуының басты қозғаушы күші болып табылатын адами капитал құрайды. Адам капиталы рөлінің өзгеруі, оны шығынды фактордан дамудың негізгі өндірістік және әлеуметтік факторына айналдыру дамудың жаңа парадигмасын қалыптастыру қажеттілігіне алып келді. Елдер мен әлемдік қоғамдастық дамуының жаңа парадигмасы шеңберінде адами капитал ұлттық байлықта жетекші орынға ие болды (дамыған елдердің 80% - ына дейін). Адам капиталы - адам мен жалпы қоғамның алуан түрлі қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін пайдаланылатын білім, білік, дағды жиынтығы. Бұл феноменнің маңыздылығын түсіну және ғалымдар мен саясаткерлер тарапынан оған назар аудару XX ғасырдың екінші жартысында күшейе түседі. Бүгінгі күні бұл ұғым туа біткен және жүре пайда болған адами қасиеттерді, сондай-ақ мемлекет тарапынан адам дамуына инвестициялар мен отбасының тұтыну шығындарын, соның ішінде тамақтану, киім, коммуналдық қызметтер, білім беру және денсаулық сақтау шығыстарын қамтиды. Бұл фактордың қоғамның әлеуметтік-мәдени және экономикалық дамуындағы өзгермелі рөлін түсіну де қалыптасты. Адам капиталы ұғымы (Human Capital) ХХ ғасырдың екінші жартысындағы жарияланымдарда американдық экономист ғалымдар Теодор Шульцтің [5] және Гэри Беккердің (1992 ж.) еңбектерінде пайда болды. Адами Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com 123 капитал теориясының негізін құрғаны үшін оларға экономика бойынша Нобель сыйлығы берілді. 1971 жылы экономика бойынша Нобель сыйлығына ие болған Саймон Кузнец пен Ресейден шыққан адам капиталының теориясын құруға елеулі үлес қосты. Теодор Щульц адам капиталының бастапқы даму кезеңінде теориясының қалыптасуына, оның ғылыми жұртшылықпен қабылдануына және көпшілікке танылуына елеулі үлес қосты. Ол алғашқылардың бірі болып адам капиталы ұғымын өндірістік фактор ретінде енгізді. Және адами капиталдың индустриялық, постиндустриалды экономика мен инновациялық-ақпараттық экономиканың басты қозғаушысы және іргетасы ретінде рөлін түсіну үшін көп нәрсе жасады. Шульц адамға инвестицияның негізгі нәтижелері адамдардың еңбекке қабілеттерінің жинақталуын, олардың қоғамдағы тиімді жасампаз қызметін, денсаулықты қолдауды санады. Ол адам капиталы өндірістік сипаттағы қажетті белгілерге ие екенін дәлелдеді. Гэри Беккер адам капиталы ұғымын микродеңгейге алғашқылардың бірі болып өзгертті. Кәсіпорынның адам капиталы адамның дағдысы, білімі мен іскерлігінің жиынтығы ретінде анықталды. Олардағы инвестиция ретінде Беккер негізінен білім беру мен оқыту шығындарын есепке алды. Беккер фирманың бәсекелестік теориясына, стратегиясы мен дамуына ерекше үлес қосты. Ол адамға арнайы және жалпы инвестициялар арасында айырмашылықты енгізді және арнайы оқытудың, арнайы білім мен дағдылардың ерекше маңызын атап өтті. Беккер адам капиталы теориясы шеңберінде жеке табыс бөлу құрылымын, олардың жас серпінін, ер және әйел еңбегін төлеу теңсіздігін және т. б. зерттеді. Ол саясаткерлерге да, кәсіпкерлерге де кең статистикалық материалда білім табыс пен жалдамалы қызметкерлердің, жұмыс берушілер мен жалпы мемлекеттің өсуінің негізі болып табылатынын дәлелдеді. Саясат нәтижесінде қаржыгерлер мен кәсіпкерлер білім салымдарын табыс әкелетін перспективалы капитал салым ретінде қарастыра бастады [6]. Адам капиталы кең мағынада – бұл еңбек ресурстарының қалыптасқан бөлігін, білімді, зияткерлік және басқару еңбегінің құралдарын, өмір сүру ортасын және еңбек қызметін қамтитын, адам капиталының дамудың өндірістік факторы ретінде тиімді және ұтымды жұмыс істеуін қамтамасыз ететін экономикалық дамудың, қоғам мен отбасының дамуының қарқынды өндірістік факторы. Адам капиталын қалпына келтірудің барлық жүйесін қарастырудағы маңызды аспектісі болып табылатын адам капиталын қалыптастыру мәселесі даулы мәселелердің бірі болып қала береді. Адам капиталын қалыптастыруды ол қоғамдық өндірісте болатын адамның жоғары сапалы өнімді сипаттамаларын іздеу, жаңарту және жетілдіру процесі ретінде зерттеу қажет. Адам капиталын қалыптастыруға байланысты факторлар келесі топтарға біріктірілуі мүмкін: әлеуметтік-демографиялық, институционалдық, интеграциялық, әлеуметтікменталдық, экологиялық, экономикалық, өндірістік, демографиялық, әлеуметтік-экономикалық [2] осыдан адами капитал санаты әлеуметтікэкономикалық зерттеудің күрделі жүйелік объектісі болып табылады деген қорытынды жасауға болады. Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com 124 Әлемнің жетекші елдерінде адами капиталды дамыту материалдықтехникалық жағдай жасауды қамтамасыз ететін, қызметтің жоғары мәдениетін, азаматтардың жоғары өнімді еңбегін ынталандыратын басқарудың дұрыс саясаты мен мәдениеті негізінде құрылады[1]. Адамдардың қайта құру қызметінде зияткерлік еңбек ерекше орын алады, себебі интеллектте материалдық игіліктерді өндірушілердің басты ресурсы және ЖІӨ өсуінің негізінде жасалған. Бұл бәсекеге қабілетті экономиканы дамытудағы, халықтың және мемлекеттің табысы мен әл-ауқатын арттырудағы ғылымды қажетсінетін білімнің зор рөлін түсіндіреді. Қазіргі жағдайда қоғам мен мемлекеттің өзара іс-қимылы тиімділігінің басты факторы экономикалық салада және мемлекеттік басқаруды жүзеге асыру процесінде тікелей жұмыс істейтін адами ресурстар болып табылады. Кез келген елдің кадрлық әлеуеті – оның ұлттық игілігінің ең жоғары құндылығы. Адам капиталын дамыту – Мемлекеттік басқарудың маңызды басым міндеті. Мемлекеттік басқару жүйесінде адами капитал − мемлекеттік билік органдарының міндеттерін және азаматтардың жеке мүдделерін шешу үшін басқару кадрларының білімі мен құзыреттілігінің, қабілеттерінің, дағдылары мен іскерлігінің қоры. Өз иегерінің тұлғасындағы адами капитал кәсіби басқару ресурсын жаңғырту және өсіру өнері ретінде қарастырылады. Адам ресурстарын Мемлекеттік қызмет жүйесінде және тұтастай алғанда Мемлекет субъект болып табылатын мемлекеттік басқару жүйесінде қарау кезінде мемлекеттік кадр саясаты, кадрлармен жұмыс жүргізудің жалпы мемлекеттік деңгейдегі саяси бағыты түсініледі. Бұл халықтың еркін білдіретін кадрларды, елдің барлық адами ресурстарын дамыту мен ұтымды пайдалануды қалыптастырудың Мемлекеттік стратегиясы, адам ресурстарымен (персоналмен) жұмыстың негізгі бағыттарын, оның нысандары мен әдістерін айқындайтын теориялық көзқарастар, идеялар, талаптар, қағидаттар жүйесі. Ол ұзақ перспективаға арналған басты бағытты, кадрларға қойылатын жалпы және ерекше талаптарды айқындайды. Құқықтық, демократиялық мемлекет жағдайында адами ресурстардың даму перспективаларын есепке алу жаңа мемлекеттік кадрлық саясаттың бірқатар маңызды белгілерін, оның теориялық-мазмұндық принциптерін анықтауға мүмкіндік береді. Оны әзірлеуде ең алдымен елдің қазіргі заманғы болмысы мен қажеттілігін ескеру қажет. Бұл Қазақстандағы кадр саясатының ғылыми және реализмін қамтамасыз етудің басты алғышарты. Кадр саясаты мемлекеттің ішкі және сыртқы саясатының құрамдас бөлігі және оны іске асыру құралы бола отырып, мемлекеттік саясаттың негізінде және шеңберінде қалыптастырылады. Ол соңғысының мүддесінде әзірленеді [4]. Адами капиталдың жұмыс істеуі басты шарт, ал оның сапасы – республиканың барлық салаларында және басқару мен мемлекеттік құрылысының барлық деңгейлерінде тиімді, орнықты дамудың тікелей факторы болып табылады. Кадрлық әлеуетті қалыптастыру, ең алдымен, мемлекеттік басқару саласында-мемлекеттік билік және жергілікті өзін-өзі басқару органдарын жоғары кәсіби қызметшілермен жасақтаудың ағымдағы проблемасын шешу бөлігінде ғана емес, республиканың адами капиталын дамытудың басты стратегиялық мақсаты. Біз қандай қоғам құрудамыз, таңдап Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com Click to buy NOW! PDF-TOOLS www.tracker-software.com 125 алынған мақсаттардың дұрыстығына, мемлекеттік саясатқа, мемлекет-қоғам қатынастарындағы әділдікке бастап нақты адамның өмірлік проблемаларын шешу тәсілдеріне дейінгі қандай идеалдарды басшылыққа алатын боламыз – бұның бәрі адами капиталға байланысты.