Еңбек экономикасы пәнінің мәні, мазмұны және міндеттері

Тақырып 1. Еңбек экономикасы пәнінің мәні, мазмұны және міндеттері

Жоспар

1. Еңбек- қоғамның үдемелі қозғалысының міндетті шарты ретінде

2."Еңбек экономикасы" ғылымының пәні, объектісі, мақсаты мен міндеттері

3."Еңбек экономикасы" пәнінің негізгі бөлімдері, мазмұны

4. Еңбек экономикасының ғылыми пәндер жүйесіндегі орны және оның басқа ғылымдармен байланысы

1)

1. Еңбек- қоғамның үдемелі қозғалысының міндетті шарты ретінде

Еңбек қоғамдық өндірістің нақты категориясы ретінде маңызды әлеуметтік-экономикалық және психофизиологиялық маңызға ие.

Еңбек әлеуметтік-экономикалық категория ретінде қарастырылады, яғни еңбектің сипаты, мазмұны және түрлері сияқты ұғымдар.

Еңбек адам мен табиғат арасындағы алмасу процесі ретінде адам өмірі мен адам дамуының ажырамас шарты болып табылады.

Еңбек-бұл жасампаздық, яғни материалдық, рухани игіліктер мен қызметтерді жасау немесе қалпына келтіру. Мысалы, жұмысшының, фермердің, инженердің, суретшінің, дәрігердің еңбегі және т. б.

2)

Мақсатты қызмет қана еңбек болуы мүмкін. Мақсатсыз іс-әрекеттің еңбекке ешқандай қатысы жоқ, өйткені бұл оң нәтиже бермейтін адам энергиясын ысыраптау.

Еңбекке тек заңды (тыйым салынбаған) қызмет жатады. Тыйым салынған, заңсыз, қылмыстық іс-әрекет еңбек бола алмайды, өйткені ол деструктивті, қоғамдық пайда әкелмейді және заңмен қудаланады.

3)

Еңбек-бұл талап етілетін қызмет. Егер адам ешкімге қажет емес өнімді өндіруге уақыт пен күш жұмсаса, онда мұндай қызметті еңбек деп санауға болмайды, мысалы, жұмысшының кінәсінен ақаулы өнімді шығаруға кететін жұмыс уақыты.

4)

Еңбек-бұл адамдардың қоғамдық пайдалы қызметі, оның барысында өндіріс құралдарының көмегімен табиғат заттарына әсер етіп, тұтыну құнын – әлеуметтік қажеттіліктерді қанағаттандыру үшін қажетті өмір сүру құралдарын жасайды.

Қызметтің барлық осы сапаларының болуы ғана оны бір мезгілде еңбек қызметі ретінде сипаттайды.

5)

Сонымен, еңбек дегеніміз адамның белгілі бір қажеттіліктерін қанағаттандыруға қабілетті материалдық немесе рухани игіліктерді өндіруге арналған адамның саналы, мақсатты, қоғамдық пайдалы және заңды қызметі.

Еңбек еңбек процесінің өзін құрайтын барлық элементтерінің бірлігінде зерттелінеді: еңбек объектісі, еңбек құралдары, жұмыс күші.

6)

Еңбек пәні-табиғаттың заты, белгілі бір өзгерістерге ұшырайтын және тұтыну құнына айналатын материалдық кешендер. Еңбек заттарына жер және оның қойнауы, өсімдіктер мен жануарлар, шикізат пен материалдар, жартылай фабрикаттар мен компоненттер, энергия, материалдық және ақпараттық ағындар жатады. Еңбек заттары табиғаттан дайын түрде алынған және бастапқы өңдеуден өткен (шикізат пен материалдар) болып бөлінеді.

7)

Негізгі материалдар-бұл өнімнің материалдық негізін құрайтын еңбек объектілері, ал көмекші материалдар – негізгі материалдарға жаңа сапа беретін еңбек объектілері.

ҒТП жағдайында еңбек объектілерінің табиғи шектеулілігі табиғатта жоқ жаңа материалдардың жасалуын тездетеді, көптеген параметрлер бойынша олар алдын-ала анықталған сапаға ие. Мұндай еңбек объектілері экономиканың дамуында революциялық рөл атқарады.

8)

Еңбек құралдары-бұл адамдар еңбек заттарына әсер ететін және оларды өзгертетін  жабдықтар, машиналар, құрылғылар мен жабдықтар, құралдар, технологиялық және ұйымдастырушылық жабдықтар, бағдарламалық құралдар.

9)

Еңбек құралдарына мыналар кіреді:

1) Еңбек құралдары – олардың көмегімен адам еңбек заттарына (машиналар, станоктар, құралдар және т. б.) әсер етеді ;

2) еңбек процесінің жалпы материалдық жағдайлары (өндірістік ғимараттар, қондырғылар, жолдар, арналар және т.б.).;

Еңбек құралдарының дамуымен техникалық қарулану мен еңбек өнімділігі артып, адамның өндірістегі рөлі өзгеруде, өндірісті механикаландыру және автоматтандыру деңгейі жоғарылауда.

10)

Жұмыс күші-бұл тауарлар мен қызметтерді өндіру үшін пайдаланылатын адамның физикалық және ақыл-ой энергиясының жиынтығы. Жұмыс күші-қоғамның жетекші өндірістік күші.