Жанжалдардың пайда болуы

Жанжалдардың пайда болуы мен дамуы дәстүрлі түрде факторлар мен себептердің төрт тобының әрекетіне байланысты: объективті, ұйымдастырушылық, басқарушылық, әлеуметтік-психологиялық және жеке. Факторлардың алғашқы екі тобы объективті, үшінші және төртінші – негізінен субъективті.

Жанжалдардың себептерінің объективті және субъективті сипатын түсіну олардың алдын-алу тәсілдерін анықтауда, әдеттегі қызметтік қақтығыстардағы көшбасшының мінез-құлқының оңтайлы стратегиясын жасауда қажет.

Жанжалдардың объективті себептерінің қатарына қызметкерлердің мүдделерінің, пікірлерінің, көзқарастарының және т.б. қақтығысына әкелген әлеуметтік өзара әрекеттесу жағдайларын жатқызуға болады.

Кейбір қызметкерлердің қызметке деген қызығушылығының жоғалуы көбінесе тәртіпті бұзу, қызметтік міндеттерін немқұрайлы орындау арқылы көрінетін жұмысқа деген теріс көзқарасты тудырады, қызметтер мен бөлімшелер арасындағы кадрлардың салыстырмалы түрде жоғары қозғалғыштығына (ауысуына) ықпал етеді.

Неғұрлым маңызды факторлардың қатарында мыналарды бөліп көрсетуге болады: әлеуметтік-тұрмыстық жағдайларға, өзінің тұрғын үй жағдайларын жақсарту мүмкіндігіне қанағаттанбау; ақшалай қамтылымның жеткіліксіз мөлшері және оның еңбек сипаты мен жағдайларына сәйкес келмеуі; құқықтық және әлеуметтік қорғалмаушылық; кәсіптік тәуекелдің жоғары деңгейі; кәсіптік және қызметтік өсу перспективасының, сондай-ақ неғұрлым тартымды жағдайлармен жұмыс таңдау мүмкіндігінің болмауы; кәсіп беделсіздігінің; кадрлар іріктеудегі олқылықтардың; қызметтің нашар ұйымдастырылуының болуы. Мұндай факторлардың әсері осы қызметтердің аппараттарының жұмысындағы кемшіліктермен, яғни "қағаз жұмысының" көптігімен, моральдық және материалдық ынталандыру жүйесіндегі кемшіліктермен күшейтіледі. ІІО ұжымдарының қызметіндегі қақтығыстардың ең көп таралған объективті себептері әлеуметтік-тұрмыстық жағдайларға қанағаттанбау болып табылады. Бұл сауалнамаға қатысқан әр түрлі деңгейдегі басшылардың 66% - ын және қызметкерлердің 61% - ын көрсетті. Сұралғандардың 100% - ы ақшалай қамтумен қанағаттанбағанын көрсетті. Көптеген (28%) қақтығыстардың себебі бастықтардың озбырлығы, бағыныштыларға деген нашар көзқарас екенін атап өтті. Олардың арасындағы қақтығыстар әдетте: қызметтік тапсырмаларды орындауды ұйымдастырудағы кемшіліктер (33%); қызмет уақытын ұтымсыз пайдалану және Қызметті объективті емес бағалау (28%); басшының Заңсыз мінез-құлқы мен әдептілігі (20%); қызметкерлер арасында материалдық және басқа да көтермелеу игіліктерін әділетсіз бөлу (12,7%). Респонденттердің тек 11%-ы қақтығыстар қызметтік тәртіпті бұзу салдарынан туындайды деген пікір білдірді.

Жанжалдардың субъективті себептері негізінен объективті қарама-қайшылықты шешудің басқа әдісін емес, жанжалды таңдауды анықтайтын қызметкерлердің жеке психологиялық ерекшеліктерімен байланысты. Кез – келген дерлік жанжалға дейінгі жағдайда таңдау мүмкіндігі бар-жанжал немесе оны шешудің жанжалсыз әдістерінің бірі. Көшбасшыны таңдауды анықтайтын себептер субъективті. Оларға мыналар жатады:

- жауапкершіліктің, белгісіздіктің және басқа да ұқсас фактілердің "қысымынан" туындаған өз жағдайларын реттеуге психологиялық дайын еместігі;

- шектен тыс айқындық, бағыныстыларға сенімсіздік;

- қызметкердің немесе жеке қызметтің жалпы қанағаттанғысыз көрсеткіштері кезінде жекелеген оң нәтижелерді көру білігінің болмауы немесе жеткіліксіз дәрежесі;

- жаңа ұжымда бұрынғы ұжымдағыдай жұмыс істеу әдетін сыни емес ауыстыру;

- сол ұжымдағы лауазымның жоғарылауына байланысты мінез-құлықтың жаңа бағытын анықтаудағы өзіндік қиындықтар;

- сыртқы ортаның жаңа жағдайларына бейімделудегі қиындықтар.

Белгіленген алғышарттар барлық көрсетілген қарама-қайшылықтардың 20% және қақтығыстардың 26% пайда болуына ықпал етеді және бірге жүреді. Сонымен қатар, 10 жағдайдың 7 жағдайында шамадан тыс айқындықтың көрінісі, бағыныштыларға сенімсіздік қақтығыстар тудырды.