Аудиторлық тәуекелді бағалау

Аудиторлық тәуекелді бағалау

Кең мағынада тәуекел - зақымдану қаупі. Тәуекелді жоққа шығару мүмкін емес, өйткені бұл объективті түрде бар математикалық шама, ол түпкілікті нәтижеге әсер ететін белгілі бір оқиғалардың пайда болу ықтималдығын көрсетеді. Бухгалтерлік есепте тәуекел ұғымы қаржылық есептілікке байланысты туындайды, өйткені аудитор өзінің болашақтағы қызметі туралы шешім қабылдауы керек. Аудиторлық қызметте тәуекелді аудитордың пікіріне әсер етуі мүмкін кез-келген дұрыс емес әрекеттерді жасау немесе дұрыс емес ақпараттың пайда болу ықтималдығы деп қарастыруға болады. Бұл мәселені зерттеудің маңыздылығы қаржылық есептіліктегі бұрмаланулар мен қателіктер әрдайым бухгалтерлік есепті жүргізуде әр түрлі сыртқы және ішкі факторлардың әсерінен болады. Аудитор, өз кезегінде, осы қателерді анықтамау қаупін бағалап, осы тәуекелді қолайлы төмен деңгейге дейін төмендетуі керек.

Қазақстанның әлемдік экономикалық жүйеге кіруі халықаралық аудит стандарттарының талаптарын ескере отырып, аудиторлық қызметті құру қажеттілігін қамтиды.

ХАС  200 «Қаржылық есеп берудің  аудитін реттеуші мақсаты мен жалпы  принциптері» сәйкес тәуелсіз аудитор жүргізетін тексерулердің көлемі және негізгі  мақсаттары мен принциптерін, сондайақ кәсіпорын басшылығының қаржылық есеп берудегі жауапкершілігін анықтайды. Экономикалық реформалардың қазіргі кезеңі аудиттің экономикалық және басқарушылық ақпараттың сенімділігін өлшеу және арттыру құралы ретіндегі маңыздылығы мен рөлінің жоғарылауымен сипатталады, оның көп бөлігі оның есептілігінде синтезделген кәсіпорынның бухгалтерлік, қаржылық және басқарушылық есеп жүйесінде қалыптасады.

Аудиторлық тәуекел - бұл аудитордың сыртқы есептілік деректерінің толық дұрыстығы туралы қорытынды беру арқылы қабылдайтын тәуекел, ал аудитордың көзіне түспеген қателер мен болжамдар болуы мүмкін. Аудит нәтижелері бойынша барлық елеулі бұзушылықтарды ашу әрдайым мүмкін емес. Мұның себептері объективті және субъективті болуы мүмкін. Осыған байланысты аудиторлық тексеруді жүргізу кезінде әрдайым аудиторлық тәуекелдің белгілі бір дәрежесі болады.

Аудитордың мақсаты - алаяқтық немесе қателіктерден туындаған елеулі бұрмаланулардың тәуекелдерін субъектінің және оның қоршаған ортасының біліміне негізделген қаржылық есептілік пен ведомостар деңгейінде анықтау және бағалау, соның ішінде субъектінің ішкі бақылау жүйесі, осылайша өзара дамуға және енгізуге негіз болады.

Аудиторлық қызметті реттеу жүйесінде бұл мәселе аудиторлық тәуекелге сәйкес ХАС 315 «Субъектілерді білу және оның аумағы, бұрмалаушылықтардың мәнді тәуекелділіктерін бағалау» стандартында қаралды.

Аудитор аудитті жоспарлау және аудитке тиімді көзқарас қалыптастыру үшін жеткілікті бухгалтерлік есеп және ішкі бақылау жүйелері туралы түсінік алуы керек. Аудиторлық тәуекел-бұл қаржылық есептілікте елеулі бұрмаланулар болған жағдайда аудитордың дұрыс емес пікір айту қаупі. Аудиторлық тәуекел аудиторлардың жұмыс сапасының критерийі болып табылады, оны бағалаудың негізінде олардың кәсіби пікірі жатыр.

Аудиторлық тәуекел келесі компоненттерді қамтиды:

- баланстық есептер мен операциялардың елеулі болуы мүмкін қателіктерге ұшырауындағы ажырамас тәуекел. Ішкі бақылаудың болуына қарамастан елеулі қателіктер қаупі бар;

- бақылау тәуекелі немесе бақылау құралдарының тәуекелі-елеулі қателер тәуекелінің алдын алынбайды немесе ішкі бақылау рәсімдері барысында анықталмайды;

- анықталмау қаупі-елеулі қателер ішкі бақылау және аудиторлық процедуралармен анықталмау қаупі.

Аудиторлық тәуекелді сапа шкаласына (жоғары, орташа және төмен) және 0-ден 100% - ға дейінгі ықтималдық бағасына сәйкес өлшеуге болады.

Осы тәуекелдердің әрқайсысында белгісіздік бар және олардың басқа тәуекелдерге жеке және жалпы аудиторлық тәуекелге әсер ету дәрежесін дәл анықтауға мүмкіндік бермейді.

[pic 1][pic 2]

ХАС 200 200 «Қаржылық есеп берудің  аудитін реттеуші мақсатпен жалпы  принциптер» стандартының 13-тармағына сәйкес  аудиторлық тәуекел - қаржылық есептілік айтарлықтай бұрмаланған кезде аудитор есептілігінің дұрыстығы туралы пікірін білдіру қаупі. Аудиторлық тәуекел моделі АТ келесі түрге ие:

ҚАТ= ШТ*БТ*ТҚ,

Мұндағы: Қолайлы аудиторлық тәуекелділік (ҚАТ) - аудит аяқталғаннан кейін қаржылық есептемеде елеулі қателіктердің барын және стандартты аудиторлық пікір-ескертпесіз білдірілген аудитор мойындауға әзірлік шарасы.