Радиациялык және химиялык кауiп сyрактар

ПӘНІ: ТІРШІЛІК ҚАУІПСІЗДІГІ

№ 4 ТӘЖІРИБЕЛІК САБАҒЫНЫҢ ТАҚЫРЫБЫ: РАДИАЦИЯЛЫҚ                           ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ҚАУІП

СҰРАҚТАР

1. Иондаушы сәулелену:

- иондаушы сәулелену және олардың түрлері;

Иондаушы сәулелену (ИҚ) – затты иондауға қабілетті микробөлшектердің немесе электромагниттік өрістердің ағыны. Тіршілікте иондаушы сәулелену деп енетін сәуле – гамма-сәулелердің және бөлшектердің ағыны (альфа, бета, нейтрондар және т.б.) түсініледі.

Бұл, шын мәнінде, адамға көрінбейтін және сезілмейтін қарапайым бөлшектердің, иондардың және электромагниттік толқындардың ағыны. Дегенмен, олардың әрекеті жасырын болуы мүмкін. Белгілі бір деңгейде әсер ету кезінде тірі ағзалардағы биохимиялық және физикалық процестер бұзылады. Бұл әсер радиациялық ауруға және тіпті өлімге әкелуі мүмкін. Иондаушы сәулеленудің әртүрлі түрлері иондаушы және ену қабілетімен ерекшеленеді.

Көбінесе иондаушы сәулелер бөлінеді:

• корпускулярлық иондаушы сәулелену және
• электромагниттік (фотонды) иондаушы сәулелену.

[pic 1]

- биологиялық әсер, яғни иондаушы сәулеленудің адам ағзасына әсері;

Әсер негізінен бірнеше факторларға байланысты:

- қабылданған дозаның мөлшері мен қарқындылығы;

- сәулелену түрі;

- иондаушы агентпен өңделген аймақтың мөлшері мен түрі;

- Сәулеленген адамның жасы мен жынысы;

- жеке сезімталдық;

- дене салмағы;

- жыл мезгілі (қоршаған орта температурасы).

Иондаушы сәулеленудің адам ағзасына әсері нақты биологиялық әсерлерді тудырады. Қалыптасудың негізгі механизмдеріне байланысты оларды детерминистік және стохастикалық деп бөлуге болады.

Детерминистік әсерлер адам ағзасының иондаушы сәулеленудің осындай үлкен дозасын сіңіруінің салдары болып табылады, ол белгілі бір жасушалардың жойылуына немесе қалпына келтірілуіне әкеледі. Детерминистік әсерлердің көрінісі-радиациялық ауру.

Стохастикалық (кездейсоқ) әсерлер жеке жасушаның генетикалық материалына зақым келтіру нәтижесінде пайда болады және қатерлі ісік немесе тұқым қуалайтын аурулар түрінде көрінеді. Бұл ауруларды тудыратын Доза төмен болуы мүмкін және олардың басталуы кездейсоқтықпен анықталады.

Егер иондаушы сәуле тірі тінге әсер етсе, ол мыналарды тудыруы мүмкін:

- молекулярлық-липидтік зақымдану, ДНҚ тізбегінің үзілуі;

- жасушалық өзгерістер-мембраналық құрылымдардың, ядроның және жасушалық органеллалардың зақымдануы (жасуша алмасуының бұзылуы, жасуша компоненттерінің тозуы және оның генетикалық материалының зақымдануы).

- адамағзасының сәулелену көздерінің түрлері;

[pic 2]

- адам ағзасын сәулеленуден қорғау.

Радиациядан қорғаудың 3 түрі бар:

- кәсіби (тікелей радиация ошағындағы адамдар үшін);

- медициналық (медициналық мекемелерде қолданылады);

- қоғамдық (халық үшін жасалған қорғау түрлері);

Жоғарыда айтылғандай, радиациядан қорғау үшін әрқашан қауіпті аймақта болу уақытына, көзден және кедергіден қашықтыққа назар аударыңыз.

Уақытты қорғау. Адам радиация көзіне жақын болған сайын, инфекция соғұрлым аз болады. Бұл қорғаныс әдісі Чернобыль апатын жою кезінде қолданылды. Таратушыларға жұмысқа бірнеше минут уақыт берілді.

Қашықтықты қорғау. Қашықтық радиациясы төмендейді. Сондықтан радиоактивті көздерден аулақ болу керек.