Кибернетика - ХХІ fасырдын fылымы ретiнде

ӘӨЖ

КИБЕРНЕТИКА- ХХІ ҒАСЫРДЫҢ ҒЫЛЫМЫ РЕТІНДЕ

Русланова Аружан Русланқызы

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау университеті, Атырау, Қазақстан

Ғылыми жетекшісі - Наурызова Венера

Кибернетика-бұл күрделі жүйелерді басқарумен айналысатын ғылым. Оның атауы компьютерлермен және ақпараттық технологиялармен байланысты болса да, кибернетиканың бастауында математика, нейрофизиология және технология жатыр. Кибернетиканың танымалдылығының шыңы ХХ ғасырдың екінші жартысында белең алды, бірақ бүгінде бұл пән өзінің өзектілігін жоғалтқан жоқ. Кибернетика-пәнаралық ғылым. Ол математика, автоматты реттеу теориясы, логика, семиотика, физиология, биология және әлеуметтанудың  қиылысуынан пайда болды. Кибернетиканың қалыптасуы нақты математиканың даму тенденцияларының, ғылымның әртүрлі салаларын математикаландырудың және математикалық әдістердің практикалық қызметтің көптеген салаларына енуінің, есептеу техникасының жылдам дамуының әсерінен болды.

Жалпы кибернетика мәселелерін шешудің негізгі техникалық құралдары-компьютерлер болып табылады. Сондықтан кибернетиканың тәуелсіз ғылым ретінде пайда болуы ХХ ғасырдың 40-жылдарында осы машиналардың құрылуымен, ал кибернетиканың теориялық және практикалық аспектілерде дамуы электронды есептеу техникасының дамуымен байланысты.  

Кибернетиканың дербес ғылыми пән ретінде пайда болуы 1948 жылы американдық ғалым, Массачусетс технологиялық институтының математика профессоры Норберт Винердің «Кибернетика немесе тірі организмдер мен машиналардағы басқару және байланыс»  деп аталатын авторлық кітабын шығаруымен байланысты. Бұл кітапта Винер әртүрлі сипаттағы ,оның ішінде биологиялық, техникалық және әлеуметтік басқару жүйелеріне қатысты заңдылықтарды қорытындылаған болатын.  

Жалпы, "Кибернетика" ұғымының көптеген анықтамалары бар, бірақ олардың барлығын қорытындылай келгенде, кибернетика - бұл күрделі басқару жүйелерінің құрылымының жалпы заңдылықтарын және олардағы басқару процестерінің барысын зерттейтін ғылым. Басқарудың кез-келген процестері алынған ақпарат негізінде шешім қабылдаумен байланысты болғандықтан, кибернетика көбінесе күрделі басқару жүйелерінде ақпаратты алудың, сақтаудың, берудің және түрлендірудің жалпы заңдары туралы ғылым ретінде анықталады.

Негізінен, "Кибернетика" атауы гректің "кюбернетес" сөзінен шыққан. Бірақ, бір қызығы, римдіктер "кюбернетес" сөзін "губернатор" деп өзгертіп алған екен. Ол термин бастапқыда "рульдеу", "азықтандыру" деген мағынаны білдірсе , уақыт өте келе "адамдарды билеуші" деген тұжырымды иеленді. Мысалы, ежелгі грек философы Платон өз жазбаларында кейбір жағдайларда кибернетиканы “Кемені немесе күймені басқару өнері” деп қарастырса, ал басқа еңбектерінде оны “Адамдарды басқару өнері” деп атаған екен. Оған дәлел ретінде Платонның өзінің еңбегі- б.з.д 4 ғ. жататын “Заңдар” диалогын келтіре аламыз. Сонымен қатар, дәл осы еңбекте  "Кибернетика" термині алғаш қолданылған болатын. Ал, ғылыми айналымға "Кибернетика" терминін француз физигі және математигі Андре-Мари Ампер енгізді. 1834 жылы ол өзінің "Ғылым философиясындағы тәжірибе немесе адамзаттың барлық білімінің табиғи классификациясының аналитикалық экспозициясы" атты іргелі еңбегінде кибернетикаға азаматтарды әр түрлі игіліктермен қамтамасыз етуі керек мемлекетті басқару туралы ғылым ретінде анықтама берді.

Кибернетиканың дамуы оның жекелеген ғылымдарды, ғылыми бағыттарды және олардың бөлімдерін сіңіруімен және өз кезегінде кибернетикадан жаңа ғылымдардың , мысалы функционалды және қолданбалы информатиканың бөлінуімен қатар жүрді. Алайда, көп ұзамай "кибернетика" термині ұмытылып, басында  айтылғандай, 1948 жылы Винер техникалық, биологиялық және әлеуметтік жүйелерді басқару ғылымының атауы ретінде кибернетиканы қайта жандандырған еді. Осыған орай көпшілік Винерді "Кибернетика әкесі" деп атап кеткет болатын. Дегенмен, ғылымның дамуына басқа да ғалымдар — ағылшын психиатры Уильям Эшби, американдық нейрофизиолог Уоррен Маккуллок, ағылшын математигі Алан Тьюринг, мексикалық физиолог Артуро Розенблют, кеңестік математиктер Андрей Колмогоров және Виктор Глушков және өзге де ғалымдар үлкен үлестерін қосты.