Кәсіпкерлік саласындағы салық салудың негізі және есебі

Орындаған: Бейсенбек Күлпаш

Тобы: ЕҚ

Тексерген: Кереева Айнұр

СРО №2

Конспект

Кәсіпкерлік саласындағы салық салудың негізі және есебі

Салық салу механизмін басқару, салықтың белгілі бір түрлерін енгізу немесе жою, салық базасын есептеудің әдістемелік негіздерін қалыптастыру, салық ставкаларын төмендету немесе көтеру, салық жеңілдіктерін беру немесе алып тастау арқылы мемлекет кәсіпкерлік қызметті ынталандыруға немесе шектеуге белсенді әсер етуі мүмкін, бұл елдегі экономикалық өсу қарқынына тікелей әсер етеді. Салықтардың кәсіпкерлік қызметке әсер етуінің бұл қосарланғандығын экономикалық қайта құруларды тереңдету процесінде ескеру қажет. Қазіргі кезеңде Қазақстанда кәсіпкерлікті дамыту үшін жауапкершілікті орталық басқару органдарынан жергілікті органдарға ауыстыру үшін белгілі бір алғышарттардың пісіп-жетілуі осы мәселеге ерекше мән береді.

"Қазақстан-2030" Даму Стратегиясында басымдықтар ретінде шағын және орта бизнесті табысты дамыту, кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдауды күшейту айқындалған.

Қазіргі уақытта Қазақстан экономиканың әкімшілік жүйесінен кәсіпкерлік бастамашылыққа және жанама мемлекеттік реттеуге негізделген нарықтық жүйеге, өндірістің ең аз шығындарымен неғұрлым тиімді шаруашылық жүргізуші субъектілерді әлеуметтік-экономикалық іріктеуді қамтамасыз ететін және сонымен бір мезгілде нарықтық қажеттіліктерді неғұрлым толық қанағаттандыратын бәсекелестік тетігіне түпкілікті көшу жүзеге асырылуға тиіс экономиканы дамытудың сапалы жаңа кезеңінің табалдырығында тұр. Бұл кәсіпкерлікті пәрменді мемлекеттік қолдаумен және тиімді салық жүйесімен ғана мүмкін болады.

1998 жылдан бастап күшейіп келе жатқан республикадағы салық жүйесінің фискалдық бағыты басым, сондай-ақ кәсіпкерлер қызметін салықтық реттеудің кешенді құралдарының болмауы республикадағы экономиканың кәсіпкерлік секторының дамуын тежейтін негізгі факторлар болып табылады.

Экономикалық проблемалардың ішіндегі ең қиыны-кәсіпкерлікке, оның ішінде шағын бизнес субъектілеріне салық салу проблемасы. Бұл мәселені шешудің қиындығы оның мемлекеттің және барлық салық төлеушілердің экономикалық мүдделеріне әсер ететіндігімен, әртүрлі деңгейлерде қаржы ресурстарының қалыптасуын, сондай-ақ мемлекет пен барлық шаруашылық жүргізуші субъектілер арасындағы қатынастардың сипатын анықтайтындығымен байланысты. Бұдан басқа, Қазақстанда салық жүйесін қалыптастыру оны республиканың және оның өңірлерінің әлеуметтік-экономикалық дамуы үшін пайдалану тәжірибесінің жеткіліксіздігімен қиындайды.

Қазіргі заманғы қаржы ғылымы осы ережелерді дамыта отырып, салықтарды мемлекетке міндетті, мәжбүрлі ақшалай төлем ретінде түсіндіреді, олар объективті түрде фискалдық және реттеуші функцияларды орындайды.

Қазақстанның салық жүйесін қалыптастыру мемлекеттік тәуелсіздік жарияланған сәттен басталды. Қазақстан Республикасының салық жүйесін қалыптастырудың негізі ҚР Конституциясы болып табылады, онда 35-бап "заңды түрде белгіленген салықтарды, алымдарды және өзге де міндетті төлемдерді төлеу әркімнің борышы әрі міндеті болып табылады" деп айқындайды, ҚР Конституциясының келтірілген нормасында салық жүйесін қалыптастырудың және оның жұмыс істеуінің маңызды қағидаты айқындалған: салықтар, алымдар, бюджетке төленетін өзге де міндетті төлемдер салық жүйесінің құрамдас элементтері ретінде заңнамалық тәртіппен белгіленеді. Бұл тәжірибе жоспарлы директивалық экономикада орын алған жоқ. Қазақстан Республикасында алғаш рет 1991 жылғы желтоқсанда салық салу жүйесін заңнамалық жүйелеуге әрекет ретінде "салық жүйесі туралы" Заң қабылданды. Бастапқыда үш деңгейлі салық жүйесі құрылды: мемлекеттік, міндетті жергілікті және жергілікті салықтар. Салық жүйесінің негізі 1992 жылы енгізілген қосылған құн салығы болды. "қосылған құн салығы туралы" арнайы қабылданған заңда акциздер, пайдаға салынатын салық, жеке және заңды тұлғалардың мүлкіне салынатын салық, жер салығы, табыс салығы және т.б. барлығы осы кезеңде салықтың және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің 43-тен астам түрі қолданылды. Тікелей бюджеттік қорларға аударылатын салықтардың жұмыс істеуімен қатар бюджеттен тыс қорлар құрылады. Бұл қорларға төлемдер барлық кәсіпкерлік субъектілері үшін міндетті болып табылады. Тәжірибешілер мойындағандай, бұл салық жүйесінің тиімсіздігі оның ауқымдылығымен, тұрақты нормативтік құқықтық базаның болмауымен, сондай-ақ төлем жасамаудың жалпы дағдарысымен алдын ала анықталды. 1991 жылғы салық жүйесі бюджеттің кіріс бөлігін қамтамасыз етуге бағытталған және пайда болған шағын және орта кәсіпкерлікке салық салу ерекшеліктерін көздемеді. Салық салудың күрделілігі мен тұрақсыздығы олардың қалыптасуы мен қаржылық қамтамасыз етілуінде қиындықтар туғызды. Сонымен, А. Б. Зейнелгабдиннің диссертациялық зерттеуі бойынша бюджетке және бюджеттен тыс қорларға өзіндік құн есебінен салық түсімдері 52,3% — ға дейін, пайдадан төлемдер үлесіне-барлығы 18,3% құрады [4]. Мұндай маңызды салық шығындары бағаның қалыптасуына әсер етті. Осы кезеңде бағаның өсуі көбінесе салық шығындарына байланысты болды. Сұраныс теориясына сәйкес баға шағын бизнес субъектілері үшін сұранысты қалыптастырудың айқындаушы факторы болып табылады. Мұндай баға бәсекелестігі тежеуші фактор болды.