Істер бойынша алқабилердің қатысуымен іс жүргізу

Практикалық сабақ тақырыбы:        «Істер бойынша алқабилердің қатысуымен іс жүргізу»

        Сабақтың мазмұны:

• Істер бойынша алқабилердің қатысуымен іс жүргізу тәртібі, алқабилер қатысатын сот құрамы
• Алдын ала тыңдауды өткізудің және шығарылатын шешімдердің ерекшеліктері
• Сот талқылауына қатысу үшін алқабилерге кандидаттарды таңдау тәртібі
• Сот талқылауына қатысу үшін алқабилерге кандидаттарды іріктеу негіздері мен тәртіптері
• Алқабилер қатысатын соттың істі талқылау ерекшеліктері
• Алқабилердің қатысуымен қаралған істер бойынша заңды күшіне енбеген сот шешімдерін қайта қарау ерекшеліктері
• Алқабилердің қатысуымен қаралған істер бойынша заңды күшіне енген сот шешімдерін қайта қарау ерекшеліктері

Дайындық материалдары:

• ҚР Қылмыстық-процестік кодексінің 65 – 70 тараулары
• «Алқабилерді қатыстырып қылмыстық істерді қарауды реттейтін заңнаманы соттардың қолдану практикасы туралы» ҚР Жоғарғы Сотының 2012 жылғы 23 тамыздағы № 4 Нормативтік қаулысы

        Қазақстанда алқабилердің сот институты ҚР-ның Қылмыстық және Қылмыстық-процестік кодекстеріне өзгерістер енгізу арқылы 2007 жылдың 1 қаңтарынан бастап енгізілді.

ҚР Конституциясына сәйкес заңда көзделген жағдайларда қылмыстық сот ісін жүргізу алқабилердің қатысуымен жүзеге асырылады (75-баптың 2-тармағы). ҚР Конституциясының нормаларына сәйкес, "Істер бойынша алқабилердің қатысуымен бойынша іс жүргізу" ҚР ҚПК-нің 14-бөлімінде қарастырылған (630-666-баптар).

        Алқабидің міндеттерін атқару – құқықтық және демократиялық мемлекеттің өмірлік маңызды функциясы. 2006 жылғы 16 қаңтардағы Заңмен алқабилердің қатысуымен қылмыстық сот ісін жүргізу процесін енгізумен бір мезгілде, осы күні алқабилердің қылмыстық сот ісін жүргізуге қатысуына байланысты қоғамдық қатынастарды реттейтін, алқабилердің құқықтық мәртебесін, тәуелсіздік кепілдігін, қызметін қамтамасыз етудің құқықтық, экономикалық және ұйымдастырушылық негіздерін айқындайтын "Алқабилер туралы" Заң қабылданды.

        Сондай-ақ, айыпталушылардың істі алқабилердің қатысуымен соттың қарауына құқығын қамтамасыз ету, істер бойынша алқабилердің қатысуымен іс жүргізуді реттейтін заңнама нормаларын қолданудың дұрыс және біркелкі тәжірибесін қамтамасыз ету мақсатында ҚР Жоғарғы Соты 2012 жылғы 23 тамызда "Соттардың қылмыстық істер бойынша алқабилердің қатысуымен іс жүргізуді реттейтін заңнаманы қолдану тәжірибесі туралы" арнайы нормативтік қаулыны қабылдады.

        Алқабилер қатысатын сот қылмыстық процеске балама сот ісін жүргізу болып табылады және оның туындауы күдіктінің қалауына байланысты болады.  Басқа жағдайда, ҚПК-де көзделген, бірақ алқабилердің қатысуынсыз кәдімгі сот талқылауы жүргізіледі.

        ҚПК-нің 14-бөлімінің құрылымында алқабилер соты қызметінің жалпы мәселелерін сипаттайтын, алдын ала тергеу сатысында осы мәселелерге көзқарасты қалыптастыруды реттейтін нормалар тобын бөліп көрсетуге болады (630-634-баптар); алдын ала тыңдауды өткізу ерекшеліктері (635-638-баптар); басты сот талқылауында іс бойынша алқабилердің қатысуымен іс жүргізу тәртібі (350-363, 639-660-баптар); сондай-ақ алқабилердің қатысуымен сот шығарған сот шешімдерін апелляциялық және кассациялық тәртіппен қайта қарау (661-666-баптар).

        ҚР ҚПК-нің 14-бөлімі қылмыстық процестің әртүрлі сатыларында алқабилердің қатысуымен іс жүргізу ерекшеліктеріне қатысты бірқатар нормаларды қамтиды (біз оларды төменде қараймыз). ҚПК-нің жалпы ережелерімен толықтырылған осы ерекшеліктерді есепке алу қылмыстық процесті жүргізуші органдар үшін міндетті және қылмыстық істі дұрыс шешуге ықпал етеді.

Істердің алқабилер қатысатын сотқа соттылығы

Сот ҚР ҚК-нiң 170 (4 бөлiгiнде), 175, 177, 178, 184, 255 (4 бөлiгiнде), 263 (5 бөлiгiнде), 286 (4 бөлiгiнде), 297 (4 бөлiгiнде), 298 (4 бөлiгiнде), 299 (4 бөлiгiнде) – баптарында көзделген қылмыстар, сондай-ақ төтенше жағдайларда және жаппай тәртіпсіздіктер барысында жасалған адам өлтіру туралы, соғыс уақытында немесе ұрыс жағдайында жасалған әскери қылмыстар туралы iстердi қоспағанда, жасалғаны үшін қылмыстық заңда өлім жазасы немесе өмір бойына бас бостандығынан айыру көзделген қылмыстар туралы, сондай-ақ 125 (3 бөлiгiнде), 128 (4 бөлiгiнде), 132 (5 бөлiгiнде), 135 (4 бөлiгiнде) көзделген қылмыстар туралы iстердi алқабилердiң қатысуымен қарайды.