Қазақстан Республикасының Саяси Жүйесі

Қазақстан Республикасының Саяси Жүйесі

Қазақстан Республикасының саяси жүйесі – бұл мемлекеттің саяси институттарын, билік органдарының өзара қарым-қатынасын, саяси партиялар мен қоғамдық ұйымдарды қамтитын күрделі құрылым. 1991 жылы тәуелсіздік алғаннан бері Қазақстанның саяси жүйесі көптеген өзгерістерге ұшырап, қазіргі уақытта президенттік республика моделі негізінде дамыды. Бұл мақалада Қазақстан Республикасының саяси жүйесінің негізгі ерекшеліктері, конституциялық негіздері және даму жолдары талқыланады.

1. Саяси Жүйенің Тарихи Қалыптасуы

Қазақстанның саяси жүйесінің қалыптасуы КСРО ыдырағаннан кейінгі тәуелсіздік алу кезеңінен басталады. 1991 жылы желтоқсанда Қазақстан Республикасының тәуелсіздігі жарияланды. Бұл оқиға Қазақстанның саяси институттарын жаңаша құруға және егеменді мемлекеттің негізін қалауға мүмкіндік берді. Осы кезеңнен бастап, елімізде президенттік билік жүйесі қалыптасып, оның конституциялық негізі құрылды. Қазақстанның саяси жүйесінің тарихи қалыптасуы ұзақ және күрделі үдерістен өткен. Елдің қазіргі саяси жүйесі түрлі тарихи кезеңдерден, әртүрлі саяси құрылымдар мен мемлекеттер ықпалынан қалыптасты. Міне, сол тарихи қалыптасу кезеңдеріне қысқаша шолу:

1. Ежелгі Түркі Қағанаттары

Б.з.б. III ғасырдан бастап қазіргі Қазақстан аумағында сақ, үйсін, қаңлы және басқа да ежелгі тайпалар өмір сүрді. Кейінірек Түркі қағанаты (VI-VIII ғғ.) құрылып, орталықтанған алғашқы түркі мемлекеті ретінде саяси құрылымдар дамыды. Бұл кезеңде билеуші қағандар орталық билік жүргізсе, жергілікті басқару тайпалар арасында бөлінді.

2. Алтын Орда және Қазақ Хандығы

XIII ғасырда Қазақстан аумағы Алтын Орда мемлекетінің құрамында болды. Бұл мемлекеттің саяси жүйесі орталықтанған басқару жүйесіне негізделді, және бұл жүйе кейінгі қазақ хандарының басқару құрылымына ықпал етті. XV ғасырда Қазақ хандығы құрылып, хандар мен сұлтандар мемлекет басшылары ретінде қызмет етті. Қазақ хандығының саяси жүйесі негізінен ру-тайпалық құрылымға негізделген.

3. Ресей Империясының Құрамында

XVIII ғасырдың соңында және XIX ғасырдың басында Қазақстанның көп бөлігі Ресей империясының құрамына қосылды. Бұл кезде қазақ даласындағы дәстүрлі басқару жүйесі өзгеріске ұшырап, орыс әкімшілігінің әсері күшейді. Патша үкіметі жергілікті басқаруды бақылауға алып, әкімшілік-аймақтық бөліністер енгізді. Бұл кезеңде қазақтың дәстүрлі саяси жүйесі әлсіреп, Ресейдің әкімшілік-бюрократиялық жүйесіне бейімделе бастады.

4. Кеңес Одағы кезеңі

1917 жылғы Қазан төңкерісінен кейін Қазақстанда Кеңес өкіметі орнады. Кеңестік жүйе орталықтанған жоспарлы экономикаға және коммунистік идеологияға негізделді. Жергілікті билік құрылымы партиялық жүйеге тәуелді болып, Қазақ КСР-і Кеңес Одағы құрамында автономиялы республика болды. Осы кезеңде Қазақстанның саяси жүйесі коммунистік партияның бақылауында болды, және демократиялық институттар шектеулі болды.

5. Тәуелсіз Қазақстан және Қазіргі Саяси Жүйе

1991 жылы Қазақстан өзінің тәуелсіздігін жариялады. Тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстанда саяси және экономикалық реформалар басталды. 1995 жылы Қазақстан Республикасының Конституциясы қабылданып, президенттік басқару жүйесі енгізілді. Қазіргі таңда Қазақстанда президенттік-парламенттік басқару формасы бар. Елдің саяси жүйесі Конституция негізінде қалыптасқан және негізгі билік тармақтары (атқарушы, заң шығарушы және сот) арасындағы тепе-теңдікті сақтауға бағытталған.

2. Конституциялық Негіздер және Билік Институттары

Қазақстан Республикасының Конституциясы – елдің негізгі заңы, ол мемлекеттегі билік органдарының құрылымы мен олардың өзара қарым-қатынасын анықтайды. 1995 жылғы Конституцияға сәйкес, Қазақстан – президенттік республика болып табылады. Елдің басшысы – Президент, ол мемлекет басшысы ретіндегі негізгі функцияларды атқарады. Қазақстанның конституциялық негіздері мен билік институттары елдің саяси жүйесінің іргетасын құрайды. 1995 жылы қабылданған Қазақстан Республикасының Конституциясы мемлекеттің негізгі құқықтық құжаты ретінде елдегі билік жүйесін, басқару тәртібін және азаматтардың құқықтары мен міндеттерін айқындайды. Конституция еліміздің саяси жүйесінің демократиялық принциптерін, адам құқықтарын, заңның үстемдігін және билікті бөлісу қағидаттарын қамтиды.