Асқорту жүйесі

ЖАЛПЫ ЭТИОЛОГИЯ

Табиғаты мен шығу тегі бойынша ерекшеленетін ас қорыту бұзылыстарының бірнеше топтары бар. Олар эндогендік және экзогендік болып екіге бөлінеді.  

Экзогендік факторларға мыналар жатады:  

— Тамақтану бұзылыстарының факторлары: сапасыз, дөрекі, нашар механикалық өңделген, тым ыстық немесе салқын тағамдарды тұтыну, дұрыс емес тамақтану, құрғақ тағам және т.б.

— Инфекциялық факторлар: асқазан-ішек ауруларының қоздырғыштары (патогенді микробтар, гельминттер, қарапайымдылар патогендері) және интоксикациялар (іш сүзегі, паратиф, дизентерия, тырысқақ және т.б. қоздырғыштары).

— Физикалық және химиялық факторлар: иондаушы сәулеленудің барлық түрлері, механикалық жарақаттар, алкогольмен улану, қышқылдардың, сілтілердің және дәрі-дәрмектердің әсері.

Эндогендік факторларға мыналар жатады:

— Асқазан-ішек жолдарының әртүрлі бөліктерінің туа біткен ауытқулары: атрезия, стеноз, ас қорыту органдарының гипоплазиясы.

— Туа біткен және жүре пайда болған энзимопатиялар.

— Асқорыту жүйесі жетіспейтін функцияларды ішінара өтейтін басқа органдар мен жүйелердің аурулары (бүйрек және бауыр патологиясы).

— Гипоксияның дамуымен және асқазан мен ішектің шырышты қабығын қанмен қамтамасыз етудің бұзылуымен жүретін жүрек-тамыр және тыныс алу жүйесінің аурулары.

— Асқорыту жүйесінің жүйкелік реттелуінің бұзылыстары:

жергілікті жүйке реттеуінің дисфункциясы, орталық немесе вегетативті жүйке жүйесінің функцияларын бұзу.

—Асқазан-ішек пептидтері мен аминдерінің синтезінің бұзылуы немесе теңгерімсіздігі: гастрин, гистамин, серотонин, тамыр-ішек пептидтері (VIP), мотилин және т.б.  

— Асқазан-ішек жолдарының қатерлі және қатерсіз ісіктері.

— Аутоиммунды патология.

Асқорыту патологиясының пайда болуы мен көріну сипаты жасына, жынысына, жоғары жүйке қызметінің түріне және климатқа байланысты. Балалар мен қарт адамдарда ас қорыту патологиясы әлдеқайда жиі байқалады. Балаларда бұл егде жастағы адамдарда физиологиялық жүйелердің қалыптасу кезеңінде бейімделудің жетілмегендігімен, реттеу механизмдерінің әлсіреуімен және қоршаған ортаның өзгеруіне бейімделудің төмендеуімен түсіндіріледі. Асқорыту жүйесінің патологиясында жыныстың маңызы зор: сигма тәрізді ішек ісігі мен өт жолдарының ауруы әйелдерде жиі кездеседі, ал асқазанның ойық жарасы ерлерде жиі кездеседі.

Асқорыту БҰЗЫЛУЫНЫҢ НЕГІЗГІ СИНДРОМДАРЫНЫҢ ПАТОГЕНЕЗІ

Ауыз қуысында ас қорыту бұзылыстары.Ауыз қуысында тағамның механикалық өңделуі, тағамның дәмдік қасиеттерін тану, сілекей бөлінуі, тағамдық болюстің түзілуі, сілекейдегі амилаза мен мальтазаның әсерінен көмірсулардың алғашқы гидролизі жүреді.  

Шайнаудың бұзылуы. Тамақты механикалық өңдеу шайнау арқылы жүзеге асырылады.  

Шайнау- тағам бөліктерін механикалық ұнтақтау процесі, бұл тағамды кейіннен химиялық өңдеу үшін олардың жалпы бетінің ауданын ұлғайтады.  Шайнау бұзылыстарының себептері: қатты тіс тіндерінің патологиясы, адонтия, пародонт патологиясы (периодонтит), ауыз қуысындағы қабыну процестері, самай-төменгі жақ буынының дисфункциясы (артрит, артроз), шайнау бұлшықеттерінің контрактурасы. Шайнаудың бұзылуы аппетитке әсер етеді. Дене сенсорлық қанықтылықты қабылдамайды, сондықтан қаныққандықты сезіну үшін көбірек тамақ қажет, бұл тәбеттің жоғарылауына әкеледі (біз неғұрлым баяу шайнайтын болсақ, соғұрлым қанық боламыз); асқазан-ішек жолдарының төменгі бөліктерінің шырышты қабығының механикалық зақымдануы өрескел, өңделмеген тағамға байланысты пайда болады.

Сілекей бөлудің бұзылуы.Сілекей бөлінуінің бұзылуы бөлінетін сілекей мөлшерінің жоғарылауымен (гиперсаливация) немесе азаюымен (гипосаливация) көрінеді.

Гиперсаливация негізінен орталық генезден туындайды: эпидемиялық энцефалит, цереброваскулярлық апат, Паркинсон ауруы. Гиперсаливация перифериялық себептермен де туындауы мүмкін: жүктілік токсикозы, никотинмен улану, м-холиномиметиктерді қабылдау (пилокрамин), уремия, тригеминальды невралгия, стоматит, гингивит, ауыз қуысында манипуляциялар. Интоксикацияның ауыр жағдайында зат алмасу өнімдері сілекеймен көп мөлшерде шығарылады, мысалы, уремияда – мочевина, аммоний тұздары, зәр қышқылы, ұйқы безінің қант диабетінде – қант. Гиперсаливацияның жағымсыз салдары дененің мол сілекеймен сусыздануы (кейде сілекейдің жоғалуы 8-14 литр болуы мүмкін), еріннің және қоршаған терінің ықтимал инфекциясы бар мацерациясы. Сілекейдің көп мөлшерін жұтқанда асқазан сөлінің сұйылтуы оның қышқылдығы мен ас қорыту қасиетін төмендетеді (гипохлоргидрия патогенезін қараңыз).