Аристотель 10 категориясы

Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі

[pic 1]

Аристотель 10 категориясы

Орындаған: Базар Ерасыл Нұрабдуллаұлы

2023 жыл

Аристотель 10 категориясы

Ғылымның мақсаты затты анықтау, ал оның шарты дедукцияны дедукциямен біріктіру. Себебі, Аристотельдің айтуынша, барлық ұғымға предикат (баяндауыш) бола беретін ұғым жоқ. Сондықтан түрлі ұғымдар бір топқа біріге алмайды. Сол себепті Аристотель негіздік категорияларды (ерекше жалпы философиялық ұғымдар) ұсынды. Категориялар шынайы мәндердің басқа топтарын өзіне біріктіретін жалпы ұғымдар есептеледі.

Аристотель философиясының елеулі бір саласы сондай категорияларды зерттеу болып табылады. Категорияларды ол болмыстың негізі болады деп түсіндіреді және олардың мазмұнын, ақиқаттылығын болмыспен байланыстылығына қарап анықтауға тырысады. Жан-жақты маңызы бар ұғымдарға Аристотель 10 категориясы: Мән (субстанция), Сан, Сапа, Байланыс, Орын, Уақыт, Жағдай (күй), Шарт, Қозғалыс, Махаббат қатарлылар. Бұл категориялар аристотельдің Органонындаға «Категориялар туралы» кітабында тәптештеп түсіндірілген. Аристотель былай дейді: «Өзара байланыссыз айтыла салған сөздердің әрқайсысы бірде мән (субстанция), бірде сапа, бірде сан, бірде байланыс, бірде орын, бірде жағдай (күй), бірде әрекет, бірде шарт, бірде қайғы-қасірет (азап шегу, жапа шегу) болып келеді.» Категориялардың 9-ы мынандай сұраққа жауап береді: «Заттардың қасиеттері қандай?», ол құбылыс категориялары. Бір категория: «Болмыс деген не?» сұраққа жауап береді, ол мән (субстанция) категориясы[33]. «Егер де бастапқы мәндер болмаса — онда басқа еш нәрсе де болмаған болар еді», — деп көрсетеді Аристотель.