Алаш қайраткерлерінің философиясындағы еркіндік және тәуелсіздік идеялары

Сұрақтар:

1. Алаш қайраткерлерінің философиясындағы еркіндік және тәуелсіздік идеялары.

Алаш партиясын құру кезінде басшылыққа алынған негізгі мақсат-қазақ халқының тағдыры, аумағы мен мемлекеттілігі бай басқа да дамыған жоғары мәдениетті халықтармен тең дәрежеде тәуелсіз мемлекет құру болды. Алаш қайраткерлері жоғары білімді адамдар, әлеуметтік-гуманитарлық және жаратылыстану-ғылыми білімде терең білімі бар нағыз эрудиттер болды. Алаш қозғалысының көптеген көшбасшылары тек құқық қорғаушылар, саяси және қоғам қайраткерлері ғана емес, ірі ағартушылар, публицистер, газеттер мен журналдарды шығарушылар, ойшылдар, ақындар, педагогтар, ғылыми зерттеулердің, кітаптар мен оқулықтардың авторлары болды. Қазақ халқы көшбасшы деп таныған Әлиханның негізгі философиялық идеясы ел еркіндігін қорғау, соның ішінде сайлауға қатысуға баршаға бірдей құқық беру, барлық ұлтты тең дәрежеде көру дегенге саяды.Міржақып Дулатов:"мен құлдықта болған, Езілген халқыма осы құл мәртебесінен шығуға көмектесуді өзімнің парызым деп санадым...саяси саладағы оқиғаларды уақытында болжай алдым деп ойламаймын; қазір кеңестік билікке қарсы күрес ретінде не ұсынылатыны, менің қазақ ұлтын дербес, тәуелсіз, бақытты көруге деген ниетім ғана" деген болатын.Ал, Мұстафа Шоқай 1938 жылы өзінің арманына сеніп, туған халқын бірлік пен тәуелсіздікке шақырды: "...азаттық пен тәуелсіздік күні көтеріліп, біз, қарапайым балуандар... туған жерімізде, туған халқымызда боламыз". Әлихан мен Міржақыптан өзге де Алаш зиялыларының философиясындағы еркіндік идеясы, азаттық жолындағы күресі әр сөзінен, әр ісінен қылт етіп көрініп отырды. Бүгінгі бейбіт күніміз сол идеяның ең тәтті жемісі, сол философияның жеткен жеңісі.

1. Н.А. Бердяевтің еркіндік концепциясы. 

Бердяевтың еркіндік туралы өзіндік ойы болды.Ол бәрінен бұрын бостандықты жақсы көретінін жазды. Ол үшін бостандық идеясы басқа идеяларға қарағанда, тіпті болмысқа қарағанда негізгі болды. Ол-еркінді философы және оның тұтқыны деп аталды. Бостандық оған әр түрлі реңктермен боялған: қуаныш пен трагедия, собор мен жалғыздық, болмысқа теріс көзқарас және болашаққа деген оң сенім. Бердяев шынайы еркіндігін жүзеге асыру арқылы адамның құтқарылуына шын жүректен сенді. Бердяев еркіндіктің мәні туралы ой жүгірте отырып, еркіндікті Құдай жаратпаған, керісінше Құдай еркіндіктен шығады деген қорытындыға келеді. Ештеңе жоқ және бір уақытта бәрі бар бостандықтан Құдай әлемді жасайды. «Шығармашылық философиясының» басты идеясы шығармашылықты еркіндікпен байланыстыру, шығармашылықты еркіндіктен туындыру, өйткені Н.А.Бердяев үшін еркіндік болмыстың «негізсіз негізі» болып табылады. Сондықтан философияның басты міндеті де, мақсаты да еркіндікті тану және еркіндіктен тану болып табылады. Осы мағынасында ол философияны ғылымға қарсы қойып, ғылымды қажеттілікке қарастырады. Нақты мағынасындағы шығармашылық тек еркіндік арқылы жол табады.