Жасөспірім шақ дағдарысы

7-апта Жасөспірім шақ дағдарысы

1-Дәріс  Жасөспірім шақ дағдарысының жалпы сипаттамасы.

Жасөспірім шақ дағдарысының себептері.

Жасөспірімдер дағдарысының белгілері.

Жасөспірім шақ дағдарысының өту фазалары.

Жасөспірім шақ дағдарысын психологиялық алдын алу.

Жасөспірім дағдарысы кезінде ата-аналарға берілетін ұсыныстар.

Жасөспірімдер дағдарысы (грек. κρίσις-шешім, бұрылыс нүктесі) - кіші мектеп жасынан кіші жасөспірімге көшу кезінде пайда болатын жас дағдарысы.

Кейбір тұжырымдамаларға сәйкес (Д.Б. Элькониннің ілімдері және т. б.) екі жасөспірім дағдарысы бар, үлкен — кіші мектептен жасөспірімге ауысу кезінде және кіші — кіші жасөспірімнен үлкен жасөспірімге ауысу кезінде, ал басқа тұжырымдамаларда жасөспірім кезіндегі дағдарыстың үздіксіздігі көрсетілген.

Жасөспірімдік дағдарыс жасөспірімдердің өзін-өзі көрсету, өзін-өзі бекіту, өзін-өзі тәрбиелеу, тәуелсіз болуға ұмтылу, білім алуға мотивінің төмендеуі, ата-ана және педагогтармен конфликтпен байқалады. Жасөспірім дағдарысы өзін-өзі танудың жаңа деңгейінің қалыптасуымен, рефлексия арқылы өзінің жеке басын білу қабілетінің пайда болуымен аяқталады.  

Орыс психологиясындағы жас кезеңдеріне сәйкес, жасөспірімдер 11 жастан 16 жасқа дейін созылады. Бұл кезеңдегі дағдарыс айтарлықтай ұзақтықпен сипатталады-физикалық және ақыл-ой дамуының қарқыны жоғары болады, қажеттіліктер тез пайда болады, бірақ әлеуметтік кемелділіктің болмауына байланысты қанағаттандырылмайды. Қыздарда симптомдар аз байқалады, ол 10-11 жастан бастап көрінсе, ал ұлдарда анағұрлым айқын 12-13 жастан басталады. Дағдарыстың ұзақтығы әлеуметтік жағдайлармен және психофизиологиялық ерекшеліктермен байланысты. Әдетте нормада өтпелі кезең 14-16 жаста аяқталады. Ата-аналардың өсіп келе жатқан балаға қатынасын алдын-ала қайта құру арқылы, жасөспірімдерде дағдарыссыз дамуын қамтамасыз етуге болады.

Жасөспірім дағдарысының белгілері:

* оқу мотивациясының төмендеуі;

* ересек болуға ұмтылу, жаңа құқықтарды талап ету;

* ата-аналармен және мұғалімдермен конфликт;

* наразылықтық мінез-құлық.

Толығырақ тоқталатын болсақ

Жасөспірім дағдарысы басқалармен қарым-қатынасы өзін-өзі тануды дамыту арқылы өзгеруімен сипатталады. Жасөспірімдер өздеріне және ересектерге жоғары талаптар қояды, бірақ олар жауапкершілікті көтере алмайды, сәтсіздіктерді өз бетінше жеңе алмайды. Дағдарыс кезеңінің барысы сыртқы және ішкі факторлардың жиынтығымен анықталады. Кейбір жағдайларда дағдарыс көріністері болмайды немесе әлсіз көрінеді, ал басқаларында мінез – құлық түбегейлі өзгереді, бала қайшылықты, эмоционалды тіпті жарылғыш болады.

Дағдарыстың белгілерін күшейтетін сыртқы факторлар-ата-аналық бақылау және гиперопека, отбасылық қатынастарға тәуелділік. Бала бостандыққа ұмтылады, өзінше шешім қабылдай аламын, ересектердің көмегінсіз әрекет етуге қабілеттімін деп санайды. Жанжалды жағдай туындайды-оның себебі өзінің іс-әрекеттері үшін жауапкершілікті алу қажеттілігі мен ниеті болады, алайда оған практикалық дағдының болмауына байланысты және міндеттерді орындауға немқұрайылықпен қараудың сақталуында. Осы жағдай ата-аналарға жасөспірімді тең деп қабылдауға кедергі келтіреді. Қарсылық, жанжал созылмалы түсінбеушілікке, тұлғалық дамудың тежелуіне әкеліп, дағдарыстың ұзаққа созылуына апарады.

Дағдарысты шиеленістіретін ішкі факторлар – психологиялық ерекшеліктер. Жасөспірімдіктің басында баланың пайда болған қажеттіліктері мен ұмтылыстарына кедергі келтіретін белгілі бір әдеттер, мінез-құлық белгілері қалыптасады. Өзін-өзі растауға, өзін-өзі көрсетуге кедергі келтіретін қасиеттер кемшіліктер ретінде қарастырылады. Жасөспірім ашуланшақ болады, дәрменсіздігі үшін өзін кінәлауға бейім болады. Қарым-қатынас дағдылары, сыртқы келбеті, жеке қасиеттерді (тәуелділік, ұялшақтық, қарапайымдылық) сыни түрде қабылдайды.