Бос уақыт педагогикасының жаратылысы

Бос уақыт педагогикасының жаратылысы

Өздігінен тәуелсіз, адам танымының  білімі ретінде, бос уақыт педагогикасы ХХ ғасырдың екінші жартысында қалыптасты. Оның шығу тегі халықтардың мәдени және тарихи тәжірибесінде көрсетіледі, сонымен қатар бос уақыт өткізуді, мәдени сауықтыру тәжірибесін педагогикалық түсіндіру ғылымы ретінде дамытады. Әлемдік бос уақыт өткізу педагогикасының негізін қалаушылардың бірі - Джефф Думазеде. Оның негізгі еңбектері: «Бос уақыт қоғамына жол» (1962), «Демалыс және қала» (Т.И.1966, Т. 2. - 1976). Бірақ шетелдік бос уақыт өткізу педагогикасында Джефф Думазедзенің «Бос уақыт мәдени революциясы» (1988) атты монографиясы жаңалық енгізді. [2] Осы кітапқа сәйкес 1989-1991 жылдары Канада, Америка Құрама Штаттары, Британия, Австралиядағы бірқатар қалаларда көптеген ғылыми конференциялар өткізілді.

ХХ ғасырдың 80жылдары Д.Кларк және Ч.Критчер өте қызықтыратын «Ібіліс бос қолға жұмыс істейді» атты кітап шығарады. [3] Яғни кітап атауының өзінде-ақ  анық алаңдаушылық дыбысы естіледі:  сонда, бос уақытты - тек жақсылық  емес,  сонымен қатар қоғамға жат мінез-құлық көрсететін өрістің түрі деп қарастыруға болады.  Расымен де, бос уақыт - өте күрделі құбылыс. Ол белгілі бір бағытталған  мақсатқа байланысты,  оң немесе теріс болуы мүмкін. Демек, осы кезде  теория мен практикада бос уақыт проблемаларына деген қызығушылық, ол өз кезегінде оң нәтиже бере алмауы мүмкін емес.

Бос уақыт педагогикасы біздің елімізде жақсы тарихи-педагогикалық негізге ие. Мектептен тыс білім беру, отбасылық педагогика, бос уақытты ұйымдастыру, әлеуметтік ортаның жеке тұлғаның дамуына әсер ету мәселелерін отандық педагогтар арасында В.П. Вахтеров, К.Н. Горбунов-Посадов, А.С.Залыжный, А.З. Зеленко, Н.Ф. Клавтаев, М.В.Крупенина, П.Ф. Лесгафт, К.И. Львов, В.Г. Марз, Э.Н. Медынский, Г.С. Моложаво, АФ Роден, Н. Рыбников, С.Шацкий, В.Н. Шульгин қарастырған

. М.А. Арриарский, Н.К.Бакланов, В.Д.Дуликов, А.Д.Жарков, Т.Г. Киселева, Ю. Д. Красильников, Ю.А. Стрелцов, Ю.С.Моздокова, Г.Н.Новикова, Н.Н. Ярошенко және т.б. қазіргі заманғы ресейлік ғалымдар бос уақыт педагогикасын дамытуға айтарлықтай үлес қосты. Себебі, бұл авторлардың еңбектерінде әлеуметтік-мәдени білім берудің көптеген мәселелері, оның педагогикалық компоненттері, әлеуметтік-мәдени саладағы мамандарды мәдени-педагогикалық даярлау арасындағы органикалық өзара әрекеттестікті қамтамасыз ету және Ресейдің ұлттық-мәдени жаңғыру идеясымен әлеуметтік жұмыс кеңінен қарастырылды

Бос уақыт педагогикасы үшін А.Я. Айзенберг, С.А.Беляков М.Н. Вечер, Д.М.Генкин , М.И. Зеленецкий, А.Г.Сасыхов, А.Г.Соломоник, В.Я.Сутаев, В.С. Цукерман секілді ғалымдардың мәдени-бос уақыт іс-әрекетінің теориялық, әдіс және практикалық дамуына үлес қосқан ғылыми еңбектері іргелі рөл атқарады.Бұл еңбектерде мәдени-сауық іс шаралары, бос уақыт өмірінің педагогикалық құбылысы және қатаң критерийлерге сәйкес педагогикалық еңбектің маңызды әртүрлілігі ретінде қарастырылады.

Бос уақытты әлеуметтік құбылыс ретінде қарастыруда және оның жаратылысында, сонымен қатар педагогикалық мәселелерін талдауда,  әлеуметтік педагогиканың теориясы мен әдістемесін (Ю.П.Азаров, В.Г.Бочарова, Ю.В.Ва-силькова, Т.А.Василькова, В.З.Вульфов, С.И.Григорьев, М.П.Гурьянова, А.И.Загвязинский, В.А.Сластенин, Г.Н.Филонов, Т.Ф.Яркина және т.б.); ұжымның теориясын (А.С.Макаренко, Т.А.Мальковская, Л.И.Новикова); тәрбие үрдісінің технологиясын (Питюков В.И., Щуркова Н.Е.); қарым-қатынасты тәрбиелеудің факторы ретінде (В.А.Кан-Калик, А.В.Мудрик); үздіксіз білім беру және еректер педагогикасының мәселелерін (А.В.Владиславлиев, М.Т.Громкова, А.В.Даринский, С.И.Змеев, Ю.П.Кулюткин және т.б.); педагогикалық антропологияны (Б.М.Бим-Бад, В.Б.Куликов, В.И.Максакова)  қарастырған ғалымдардың ой пікірлері мен идеялары үлкен маңызға ие..

Бос уақыт пен шығармашылық саласындағы тәрбиелеу және білім беру тәжірибесіне пәнаралық тәсілдерді жүргізу арқылы, сол тәрбиелеу және білім беру үрдісінің мәдени және педагогикалық позициясын анықтауға болады.

Бос уақыттың мәдени-педагогикалық ұғымдарының қазіргі заманғы зерттеулері, М.А. Арриарский, В.В. Кирсанов және Ю.А. Стрельцов посткеңестік кеңістіктегі ғалымдарының еңбектерінде қамтылып, жаңа ғылыми парадигмаларда көрсетілген. [5] Бұл авторлардың бағалауы бос уақыт педагогикасының елдегі мәдени генезисінің жалпы үдерісімен өзара байланысын көрсетіп, бос уақыт іс-әрекеттерінің негізгі түсініктерін сипаттайды және мәдениеттің - адам дамуының негізгі мақсаты мен құралы болып табылатынын дәлелдейтін, бос уақыт құндылығын (аксиологиясын) анықтайды.