А.Байтұрсынұлының әдеби мұрасының зерттелуі мен зерделенуі. А.Байтұрсынұлының «Қырық мысал» және «Маса» туындыларының әдеби үдерістегі о

Қалапбергенова Ақерке Жексенқызы

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

Филология және әлем тілдері

«5В050117» - қазақтілі мен әдебиеті

4-курс студенті;

Тексерген: Имаханбет Райхан Сахыбекқызы,

Филология ғылымдарының кандидаты

Әл-Фараби атындағы ҚазҰУ

Филология және әлем тілдері факультетінің

Қазақ әдебиеті мен әдебиет теориясы

кафедрасының аға оқытушысы

         Тақырыбы:  А.Байтұрсынұлының әдеби мұрасының зерттелуі мен зерделенуі. А.Байтұрсынұлының «Қырық мысал» және «Маса» туындыларының әдеби үдерістегі орны.

         Ахмет Байтұрсынұлы қазақ халқының әдеби сынының қалыптасуына зор ықпал еткендердің бірі болды. Жазушының көпқырлы таланты қазаққа поэзия құруға, көркем емес шығармалар жазуға, орыс ертегілерін қазақ тіліне аударуға мүмкіндік берді.

         Қоғам қайраткері, ғалым-лингвист, ағартушы, ақын, әдебиет сыншысы, түрколог және аудармашы Ахмет Байтұрсынұлы ғылыми және әдеби қызметі үшін  біз қазақ халқы «ұлт ұстазы» ретінде қастерлейміз.

         Ахмет атамыздың әдебиет майданында есімін асқақтатар болсақ, қалайда халықты ояту, оның санасына, жүрегіне, сезіміне әсер ету жолдарын іздеген ақын ұлы Абай тапқан аударма жасау дәстүріне мойын ұсынады. Бұрынғы ескі ертегі, хикая үлгілері емес, енді жаңа өлеңдік форма:

  – мысал арқылы көшпелі елдің жақсы білетін стихиясы;

  – жан-жануар өмірінен алынған шығармалар арқылы әлеуметтік ойға ықпал ету мақсатымен Иван Андреевич Крыловтың туындыларын аударады. Ахмет Байтұрсынұлы ағартушылық мақсатта кішкентай қазақтарға арналған мектептер ұйымдастырады және балаларға арналған «Қырық мысалы», «Маса» шығармаларын жаза бастайды. Шығармашылық әдеби қызметінің басында Байтұрсынұлы  фабулист ретінде танымал болды. Жазушы ертегі шығармаларында қазақ халқының бақытты болашақ туралы арманы, ғылымда, әдебиетте және мәдениетте ағартушылыққа шақыру оқылады. Жазушы надандықты, жұмыссыздықты, ашкөздікті, жалқаулықты, бекершілікті мазақ етеді.

        «Қырық мысал» - 1909 жылы Петербургте бастырып шығарды. Ахмет Байтұрсынұлы «Қырық мысалы» шығармасын жазған кезде Абай, Эзоп, Крылов ертегілерінен дәстүрлі сюжеттер алып, соның негізінде өзіндік ертегілерді жасады. Бір жағынан қызықты форма, екінші жағынан ұғымды идея, үшінші жағынан қазақ тұрмысына ет-жақын суреттер ұласа келіп, бұл өлеңдерді төл дүниесіндей етіп жіберді. Әртүрлі аңдар, әртүрлі адамдар кейпінен хабар беріп, ишара тұжырым жасалады. Адамдардың мінезі, өмір ағысы, тағдыр сабағы, заман қабағына қатысты көптеген жайттарды әсіресе патша отаршылардың зорлық-зомбылығы, байлардың, жуандардың тепкісі, елдің азып-тозуына байланысты сарындарды Ахмет Байтұрсынұлы жұмбақтап, тұспалдап жеткізеді, кейде ашық дәл айтылатын ойлары да кездеседі.

         Алуан-алуан ойға жетелейтін «Қайырымды түлкі», «Ала қойлар», «Үлес», «Қартайған арыстан», «Өгіз бен бақа», «Ат пен есек» мысалдарында әлеуметтік-қоғамдық жағдайларды меңзейтін оқиғалар, адамдар психологиясымен сарындас әуездер, тағылымды, ғибратты тұжырымдар мол орын алады.Байтұрсынұлының аудармаларында сюжет сақталғанмен еркіндік басым, қазақ тұрмысына жақын идеялар, заман тынысын таңытатын жаңа ойлар айтылады. Түп негізі қысқа болғанымен аудармашының аудармасы ұзақ болып келеді. Мысалы: