Ұлы Дала аумағындағы мемлекеттіліктің қалыптасуы мен көшпелі және отырықшы мәдени аймақтардың өзара қатынастарының алғашқы кезеңдері

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Әл - Фараби атындағы Қазақ Ұлттық Университеті

[pic 1]

                   Факультеті «____Ақпараттық технологиялар___________»

                   Кафедрасы «_____Ақпараттық жүйелер       22-01________»

СӨЖ

      Тақырыбы: Ұлы Дала аумағындағы мемлекеттіліктің қалыптасуы мен көшпелі және отырықшы мәдени аймақтардың өзара қатынастарының алғашқы кезеңдері.

                       Орындаған: Бекмурат Бекарыс

   Тексерген:  

 Жоспар:

       - Ұлы дала аумағындағы алғашқы мемлекеттердің қалыптасуын зерттеу:

       - Даму ерекшеліктерін көрсету:

       - Көшпелі және отырықшы мәдени аймақтардың өзара әрекеттесу кезендерін зерделеу:

       -  Қазақстан аумағындағы мемлекеттіліктің қалыптасу үдерісін ежелгі жазба деректердің мәліметі мен археологиялық жәдігерлердің, ғылыми зерттеу еңбектерді пайдалана отырып кешенді түрде қарастырып, көшпелі және отырықшы мәдени аймақтардың өзара байланысы мәселесіне ерекше назар аудару:

      Қазақстан жерін ең алғашқы менкендеген тайпа олар Сақтар. Олар толыққанды мелмекет болмады. Себебі олардың жері, шегарасы болмады. Сақтардан кейін савраматтар, ғұндар, үйсін, қаңлы.

     Сарматтар - Б.З.Б. 8 ғ – Б.З. 5 ғ аралығында өмір сүрген. Сарматтардың қоныстанған аумағы, мәдениеті ескерткіштері Батыс Қазақстаннан Каспий маңыннан табылды. Сарматтарды ең алғаш рет көне автор еңбек терінде Б.З.Б. 3 ғасырда кездесе бастады. Б.З.Б. 8-3 ғасырлар аралығында сарматтарды, савроматтар тайпасы басқарған. Савраматтардың туыс тайпалары – Дах массагеттері мен исседондар болды. Гередоттың жазбасында савроматтардың тілі скив тіліне жақын болған делінген. Сарматтар каспий теңізін гиркан деп атап, жаныңдағы сарматтаржы гирканилер деп атаған. Сарматтардың құрамына Роксаландар, аландар, Ась тайпалары, сираттар, дай және дох тайпалары кірді. Алан-Ась тайпалары Арал теңізіне дейін жеткен. Б.З.Б. 248-247 жылы сарматтардың Дай тайпасы Гирканияны басып алып Пафияға дейін жетіп, Аршақ әулетінің негізін салған. Дай массагеттері отқа табынған. Б.З.Б. 2 ғасырда савроматтар қара теңіздің солтүстігіне дейін жетті. Савроматтардың жаулаушылық жорықтары алдыңғы Азия мен солтүстік Кавказға дейін жеткен.    

             Сарматтардың қоғамдық құрылысы ; Сарматтардың әскери демократиялық қоғамы болды, қауымның ішкі және сыртқы мәселелерін әскери басылар шешкен. Әскери демократиялық қоғамы ерлер мен әйелдерге тең болды. Сарматтардың халық санының азайюыны қуаншылық әсер етті. Б.З.Б. 3-2 ғасырларда 20000 адам, Б.З.Б. 2-1 ғасырларды 10000 адам, Б.З.Б. 1 ғасырда 5-7 мың адамға азайып кетті. Сарматтар өздері жасай алмайтын заттарды шығыс елдерінен алдыпған. Сарматтар торсық, сиба, сияқты ыдыстарды теріден жасаған. Сарматтардың негізгі шаруашылығы мал шаруашылығы, қосымща шаруашылығы аңшылық болды. Жайлаулары – оңтүстік Жайықтан, солтүстік Кавказға дейін жетті. Қыстаулары – Маңғыстау мен оңтүстік Үстірт. Сарматтардың егінші аймағы – Еділ мен Жайықтан, Дон өзенінің бойына дейін болған.

      Үйсіндер.   Үйсіндер атамекені – Жетісу жерлері. Үйсіндер шығыстағы – Бесбалыққа дейін. Астанасы – Қызылаңғар )  чгу – чень ) көне үйсін тілінде. Бұл қала Ыстықкөл мен Іле өзенінің  оң жағасында орналасқан. Үйсіндердің жетісудағы мәдени ескерткіштерге ұқсас ескерткіштер Тарбағатай кесенесінен табылды. Үйсіндердің мүсіндік бейнесін қалыпқа келтірген М. Герасимов болды. Б.з.Б. 160 жылы үйсіндер орта Азиядан Жетісудағы тиграхауда сақтарының орнына көзіп келді. Үйсіндердің оңтүстіктегі көршісі – Қытай, шығыста – Ғұндар, солтүстік-батыста көршісі- Қаңлылар болды. Алғаш рет қытай деректерінде үйсіндер б.з.б. 2 ғасырда усунго, синго ( көшпелі мемлекет ( деген атпен кездесті. Б.З.Б. 2 ғасырда ең алғаш рет қытаймен саяси сауда келісім жасады. Қытай деректерінде үйсіндер – ат жақты, ақ құбаша, сары шашты деп сипатталған. Темір дәңірінде Сақтардан кейінгі жетісуда мекендеген үйсіндер орта Азиядағы алғашқы этникалық бірлестіктер.