Қыпшақ хандығы (XI-XIII ғ.басы)

Қыпшақ хандығы(XI-XIII ғ.басы)

Қыпшақ хандығы 11 ғасырда құрылды.Сыртқы жауларының шабуылынан құлаған қимақтардың жері Қыпшақ хандығына көшті. Алтайдын Еділге дейінгі аралық «Қыпшақ даласы» (Дешті қыпшақ) деп аталған екен.

•Қыпшақтардың этникалық құрамы 7-8 ғғ.қалыптасқан, яғни екі бөліктен тұрған. Батыс бөлігінде 11 тайпа, ал шығыс бөлігінде 16 тайпа болған. Ең беделдісі – елбөрілер(бөрілер). Қыпшақтың хандары осы тайпадан шығып отырған.

•Әскери басқару жүйесі оң және сол қанат болып бөлінді. Беделі, күші басым оң қанат ордасы – Сарайшық (Жайық өзенінің бойында), ал сол қанатының орталығы – Сығанақ (Сырдария өзені) қаласы болды. Хандық биліктің орталығы «орда» деп аталды.

•Махмуд Қашғари қыпшақ тілінде құлды «яланкуг» деп атаған. Ал кедейлердің ішінде жер өңдеумен айналысатын жатақтар болған.

•Ресей жерлеріне барып орналасқан қыпшақтарды орыс деректерінде «половшылар» яғни далалықтар деп аталған. Ал Дунай бойына қоныстанған қыпшақтарды венгрлер «кундар» н/е «командар» деп атаған.

•Хорезм шахының мұрагері Атсыз қыпшақтардың қол астындағы оғыздардың жеріне бірнеше рет шабуылдаған. 1133 ж.қыпшақтар жеңіліп қалды. жеңілістен соң қыпшақтар 2-ге бөлініп, әлсірей бастады.

•Хорезмдіктер қыпшақтардың ішкі қайшылықтарын пайдалануды ойлайды. 13 ғ.басында Сыр бойындағы қалалар үшін Хорезм шахы Мұхаммед пен Қыпшақ хандығы арасында шайқастар болды. Қыпшақтар жеңіліп, солтүстікке қарай шегінді. Сол екі ел үшін Отырар, Сығанақ, Арал теңізі аймақтары ұзақ уақыт бойы қақтығыс