Казакстан тарихы

*Казакстан тарихы* панiнiн манызды мiндеттрi

Казак халкынын тарихын ежелгы дауирден казирги кезенге дейын былу

Кошпелы дуние жузындегы казак халкынын ролин ашу , алемдегы оркениетке коскан улесын корсету

Букил адамзат тарихы дамуында казак этникалык турмысынын шаруашылыгы мен алеуметтик саяси кондыргысын калыптастыру процесыне зер салу

Турли алеуметтик топтардын казак когамындагы орны мен ролин аныктау

Казак халкынын дамуы мен курылуы жониндегы накты тарих билим беру.

Казакстан тарихы 4 кезенге болинеды. Ежелгы Казакстан, Орта гасырладагы Казакстан, Жана замандагы Казакстан, Казирги замангы Казакстан.

Ен узак  кезен – Ежелгы Казакстан тарихы, ол 1 миллион жылга жуык уакытты камтиды

- Тас дауыры

- Кола дауыры

- Темир дауыры.

Алгашкы тарихи кезен – тас дауыры. Тас дауыры 3кезенге болинеды

- Палеолит – ежелгы тас дауыры

- Мезолит – орта тас дауыры

- Неолит – жана тас дауыры

-Энеолит – мыс-тас гасыры.

Оз кезегынде палеолиттын ози 3 кезенге болынеды

- ерте палеолит

- орта палеолит

- кейынгы палеолит

Казахстан жерындеги ежелги адамнын издери ерте палеолит дауирне жатады.Ежелгы адамнын калдыктары азирше табылган жок, бирак олардын турактары табылып, зерттелуде. Адамнын коныстануына колайлы жердын быры Он.к Казакстандагы Каратау жотасы болды. Осы жерден тастан жасалган ен коне енбек куралдары табылды. Коне тас дауырынын алгашкы кезенинин ескерткиштеры Казакстаннын Он.тыгынен, Арыстанды озенынын бойынан Кызылтау, Танырказган, Борыказган, Токалы, Аккол деген жерлерынен табылган.

Кола дауири б.з.б 2800-900 ж.ж.

Тас гасырынан  кейын кола  дауыры келды. Биздин жеримизде  кола дауири б.з.д. 3мынжыдыкта болган.   Кола дауири адамзат баласы тарихында ерекше орын  алады.  Бул дауирде адамзат металды игерды. Ал ондириске металдан жасалган куралдардын

енуы  енбек онимдилигын арттырды, шаруашылыкка жана турлерынын пайда болуына себеп  болды, жанаша алеметтик катынастарды калыптастырды.

Казакстаннын кола дауири, шамамен б.з.д. XVIII – VIII гасырлар аралыгын камтиды. Кен тарихи-мадени магынасында кола дауиринын алдынгы, ортангы кезендерынде тустас.

Археологиялык казба материалдары бул кезенде Казакстан аумагында адамнын  негизги касыбы уй манында мал багу екендигин далелдейды. Негизги мал туры ири кара, ал кой мен жылкы  аз молшерде болган. Мал шаруашылыгынын жедел дамуы ен 1-ши кезекте ири когамдык енбек болинисынын, халыктын баска букарасынан бакташы тайпалардын болинип шыгуына негиз болды, алеуметтик жане аскери-саяси курылымдарда рулык-тайпалык болимшелер пайда болды.

Еуразия даласында кола дауиринде омир сурген адамдардын калдырган мадениеты тарих гылымында Андронов мадениеты деп аталады. Осы мадениетыннын алгашкы ескырткыштеры Андронов деген селонын жанында ашылган. Бул село Он.к  Сибирдегы Ачинск каласынын жанында орналаскан. Андронов мадениетынын алгашкы ескертыштерын 1914 жылы А.Я.Тугаринов ашты. Ал б.з.д.XII-VIII гасырларда сонгы кола дауиринде калыптаскан. Академик Алкей Маргуланнын аныктауынша, Бегазы-Дандыбай мадениетынын ерекшелиги – ескы кола мадениетынын турлеры озгерып, сонын ишинде оган уксамайтын  жана мадениет турлеры калыптаскан.

Шыгыс Казакстаннын кола дауыры ескерткиштеры 4 кезенге болынеды

Усть-Бокен кезены б.з.д. XVIII-XVI

Канай кезены б.з.д.XV-XIII

Киши-Красноярка кезены б.з.д. XIII-IX

Трушникова кезены б.з.д. IX-VIII

 Сактар біздін жыл санауымызга дейінгі 3-2 ғасырларда өмір сурген. Сақ әулетінін негізін Алып-Ер Тұнға (Афрасияб) калаған. Діні-Тәңірінің дініЖазуы- көне түркі тілі. Сейлеу тілі- Алтай тіл тобына жататын түркі тілі.мекен жайы- Орта Азия мен Қазақстан және Шығыс Түркістан өнірі.Сақтар тарихи жылнамалар мен көркем әдебиетте Азиялық скифтер еркектер, Жүйрік атты тұрлар, Скиф- сактар, Савроматтар деп аталады.Сактар туралы алгашкы меліметтер антикалык авторлардын енбектері мен парсы-иран жазбаларында кездеседі.Сақ тайпаларының шаруашылығы мен мәдениеті.Сақ тайпалары көшпелі мал шаруашылығы (асіресе кой шаруашылығы) және кей жерлерде жартылай отырықшылықпен айналысты.Көшпелі мал шаруашылығы Батыс жене Орталык Қазақстанның  далалы, шөлдері мен шөлейтті аймақтарында жыл бойы кешіп-қонып жүрумен сипатталды. Бұл жерлерде егіншілік дамымаған, ал шөп шабу аздаган жерлерге ғана таралды. Өсірілетін мал түрі: негізінен, кой, түйе, жылқы, ал ірі қара аз болган. шаруашылықтың қосалқы түрі ретінде ан аулау дами бастаған. Қоғамдық құрылысы. Сақ тайпасын- тайпа көсемі баскарды ол әрі әскердін колбасшысы болды. Тайпа одақтарының көсемдері: жайылым, кеш, жер бөлу, жер дауы, ру мен тайпа арасындағы дау жанжалдарды қадағала алады. Сонымен Қатар сақ қоғамында адамдардың үш әлеуметтік тобы болды. Олар: жауынгерлер абыздар және қауым адамдары болды.   Әр қоғамдық топтың өзіне тән киімі болды. Жауынгерлер - қызыл, абыздар - ақ ал қауым адамдары - сары жене көк болды. Медениеті. Сактарда ата-баба аруағына’, отбасылық-рулық әулиелер мен желеп- жебеушілерге сыйыну ғұрыптары болган. Бұл ғүрыптардын шығуы  өлген туыстарынын мәнгі жасайтынына, өлгендер өзінін рулық қауымынын салттары, уйреншікті ғұрыптары мен ережелері бойынша өмір сүре беретін о дүниелік өмір бар деген сенімге негізделді. Осыған байланысты өлген адам бұл дуниедегі дәрежесі, материалдық игіліктерімен қоса жерленген.