КСРО-ның еңбекке және қорғанысына дайын

Тарихы

1927 жылы КСРО-да бірнеше әскери-спорттық бірлестіктерді біріктіру және қайта құру арқылы мамандандырылған қоғамдық ұйымдардың ішіндегі ең ірісі – қорғаныс, авиация және химия құрылысын ынталандыру қоғамы құрылды.

1931 жылы «КСРО-ның еңбекке және қорғанысына дайын» (ГТО) Бүкілодақтық дене шынықтыру кешені енгізілді, ол бүкіл ел үшін дене тәрбиесі жүйесінің бағдарламасы мен нормативтік негізі болды. Енгізілген кешеннің мақсаты – «Кеңес халқының, әсіресе жас ұрпақтың дене тәрбиесі деңгейін одан әрі арттыру…». ГТО кешенінің негізгі мазмұны жүздеген миллион кеңес адамдарының сапалы дене шынықтыруына бағытталды.

Спорттық-қорғаныс кешені өте тез танымал болды. ГТО нормалары мектептерде, колхоз бригадаларында, зауыттар, темір жолдар жұмысшылары және т.б. өткізілді.

ГТО кешенінің жоғары идеялық және саяси бағыты, оның стандарттарына енгізілген дене жаттығуларының жалпы қолжетімділігі, олардың денсаулықты нығайтуға және күнделікті өмірде қажетті дағдылардың айқын пайдасы ГТО кешенін халық арасында танымал етті, әсіресе жастар арасында. ГТО белгісін тағу беделді болып саналды.

1931 жылы 24 мың, 1932 жылы – 465 мың және 1933 жылы 835 мың спортшы ТРП белгісіне ие болды. 1935 жылдың көктеміне қарай ГТО белгілерінің саны 1,2 миллион адамға жетеді.

Тек 1938 және 1939 жылдары ГТО 1 және 2 деңгейлері мен БГТО («Еңбекке және қорғанысқа дайын бол») нормаларын 2,5 миллионнан астам адам қабылдады. Лагерьдегі спорт ғимараттарының саны 1936 жылғы 39 мыңнан 1939 жылдың аяғында 83 мыңға дейін өсті. Осы кезде елімізде 5 миллион адамды біріктіретін 62 мың дене шынықтыру ұжымдары жұмыс істеді.

1972 жылы КОКП Орталық Комитеті мен КСРО Министрлер Кеңесінің арнайы қаулысымен 10–13 жас аралығындағы мектеп оқушылары мен 40–60 жас аралығындағы азаматтар үшін қадамдар пайда болған жаңа ГТО кешені енгізілді. Бұл ГТО кешенінің жас диапазонын кеңейтуге және 10 жастан 60 жасқа дейінгі халықты қамтуға мүмкіндік береді. Жаңа ГТО кешенінің бес кезеңінің әрқайсысына жеке атау берілген: 1-кезең - «Батыл және епті», 2-кезең - «Спорттық ауысым», 3-кезең - «Күш пен батылдық», 4-кезең - «Дене шынықтыру», 5-кезең – «Күш пен денсаулық».

Соңғы Бүкілодақтық «Еңбекке және КСРО қорғанысына дайын» спорт кешені (ГТО) 1985 жылдың қаңтарында енгізілді. Ол 16 мен 60 жас аралығындағы адамдарға арналды.

Егер адам стандарттарды тапсырса, оған күміс немесе алтын ГТО белгісі берілді. Бағдарламаларды бірнеше жыл қатарынан сәтті аяқтаған азаматтар арнайы «ГТО құрметті белгісін» алды. Сондай-ақ, бұл үшін дене шынықтыру және спорт оқу орындарына түсуге жеңілдіктер қарастырылған болатын [1].

Айта кету керек, ГТО жойылғаннан кейін орташа өмір сүру ұзақтығы қысқарып, жалпы аурушаңдық өсті. 1958 жылдан 1983 жылға дейінгі орташа ұзақтығы (әлі де ГТО кешені болған) 68,8 болса, бұл жүйе қолданылмаған 1990 жылдан 2011 жылға дейін 66,6 болды. Бір қарағанда, 2 жыл айырмашылық соншалықты маңызды