Жети жаргы

Аннотация

Бұл ғылыми жобада қазақ халқының құқықтық мәдениетінің қалыптасуындағы маңызды тарихи құжат – «Жеті жарғы» заңдар жинағы қарастырылады. Зерттеу барысында Тәуке хан дәуіріндегі заң жүйесін жүйелеу әрекеттері, билер сотының рөлі, әдет-ғұрып құқығының ерекшеліктері мен бүгінгі құқықтық жүйемен байланысы талданады. Жоба оқушылардың ұлттық құқықтық сана-сезімін арттыруды, тарихи құқықтық деректермен жұмыс жасау дағдысын қалыптастыруды мақсат етеді.

Қазақ халқының ғасырлар бойы қалыптасқан рухани және құқықтық мұрасы – ұлттың өзіндік болмысын, дүниетанымын, әлеуметтік құрылымын және әділет ұғымын бейнелейтін ерекше құндылықтар жиынтығы болып табылады. Солардың ішінде «Жеті жарғы» — қазақ халқының дәстүрлі құқықтық жүйесінің ең ірі әрі маңызды жазба үлгілерінің бірі. Бұл заңдар жинағы XVIII ғасырдың басында Тәуке ханның бастамасымен құрастырылып, билер институты арқылы қоғамда тәртіп пен әділдікті қамтамасыз етудің басты тетігіне айналды.

Зерттеу өзектілігі

Зерттеу жұмысының өзектілігі қазіргі таңда ұлттық құқықтық сананы қалыптастыру, тарихи тәжірибеге сүйену, отансүйгіштік пен құқықтық мәдениетті дамыту қажеттілігімен тікелей байланысты. «Жеті жарғы» – тек заңдар жинағы ғана емес, ол қазақ халқының өмір салтын, таным-түсінігін, адамгершілік пен әділеттілікке негізделген әлеуметтік қарым-қатынастарын реттеуші жүйе ретінде де құнды.

Бұл ғылыми жобада «Жеті жарғының» тарихи мәні мен құрылымы, оның мазмұны мен баптары, билердің рөлі, әдет-ғұрып нормалары мен қазіргі құқықтық жүйемен сабақтастығы жан-жақты қарастырылады. Сонымен қатар, жоба барысында оқушылардың тарихи құқықтық құжаттармен жұмыс істеу дағдылары қалыптасып, ұлттық құқықтық санаға деген қызығушылығы артады.

Ғылыми жұмыс қазақ халқының құқықтық жүйесінің тарихын зерделеу арқылы оқушылардың құқықтық сауаттылығын арттыруға, тарихи әділет пен ұлттық құндылықтарды құрметтеуге тәрбиелеуге бағытталған. Жеті жарғы баптарын бүгінгі заңдармен салыстыра отырып, жас ұрпақтың бойында тарихи сананы жаңғырту, әділетке деген көзқарасты тәрбиелеу — бұл зерттеудің басты мақсаты болып табылады.

Тәуке ханның тұсында жасалған «Жеті жарғы» – ел бірлігін сақтау, руаралық тартыстарды болдырмау, әділ төрелік айту, мал-мүлік пен жерге қатысты дауларды реттеу, ұрлық пен кісі өлтіру сияқты ауыр қылмыстардың алдын алу секілді маңызды қоғамдық мәселелерді шешуге бағытталған. Бұл заңдар жинағында жазалаудан гөрі, татуластыру мен келісімге келу үрдісі басым болды. Қазақ қоғамында қалыптасқан билер соты – тек құқықтық емес, сонымен бірге моральдық тәрбие институты болды. Сондықтан да «Жеті жарғыны» тек заң ережелерінің жинағы емес, ұлттық болмыс пен тәрбие құралы ретінде қарастыруға болады.

Бүгінгі таңда заманауи құқықтық мемлекет құруда ұлттық құқықтық дәстүрлерге, соның ішінде «Жеті жарғыға» жүгіну – қоғамның тарихи жадын сақтау және жаңаша құқықтық мәдениетті қалыптастыруда маңызды қадам. Қазақстан Республикасының құқықтық жүйесі қазіргі халықаралық стандарттарға негізделе отырып дамыса да, оның негізінде ұлттық құндылықтардың, тарихи әділеттің және дәстүрлі билік институттарының орны ерекше.

Бұл жоба арқылы біз жастардың құқықтық санасын көтеріп қана қоймай, олардың тарихи танымын, ұлттық мәдениетке деген құрметін, ата-баба даналығына деген сенімін қалыптастыруды көздейміз. Себебі ұлттың болашағы – оның өткенін терең түсіне білгенде ғана жарқын болмақ.

Сондықтан бұл тақырыпты зерттеу – бүгінгі ұрпақ үшін тарихи сана мен құқықтық мәдениетті ұштастыра отырып, ұлттық құндылықтарды ұлықтауға мүмкіндік береді. Жобада ұсынылған зерттеу әдістері, практикалық бөлімдер, салыстырмалы талдаулар – бәрі де «Жеті жарғының» маңыздылығын қазіргі заман тұрғысынан ашып көрсетуге бағытталған.

Зерттеу объектісі:

Қазақ хандығы дәуіріндегі дәстүрлі құқықтық жүйе, соның ішінде «Жеті Жарғы» заңдар жинағы.

Зерттеу пәні:

«Жеті Жарғы» құрамындағы құқықтық нормалар, олардың мазмұны, қолдану механизмі және қоғамдағы рөлі.