Ақтабан шұбырынды, Алқақөл cұлама қасіреті кезіндегі Қостанай өңірінің батырлары

Қазақстан Республикасының Оқу-ағарту министрлігі

Қостанай облысы

Қостанай облысы әкімдігі білім басқармасының «Ы.Алтынсарин атындағы мамандандырылған мектеп-гимназия-интернаты» КММ

Бағыты: «Қазақстанның тарихи ескерткіштері және перспективалы туристік маршруттар»

Секция: өлкетану

Тақырыбы: "Ақтабан шұбырынды, Алқақөл cұлама қасіреті кезіндегі Қостанай өңірінің батырлары"  

Орындаған: Оспанова Тамина Таировна

10 «А» сынып оқушысы

Ғылыми жетекші: Зулгариев Риза Дуйсенбайулы

Тарих пәні мұғалімі

Қостанай 2023 ж.[pic 1]

МАЗМҰНЫ

КІРІСПЕ..................................................................................................3-5

1. Ақтабан шұбырынды, Алқақөл cұлама қасіреті............................6-9

1.1. "Ақтабан шұбырынды, Алқақөл cұлама қасіреті "................6-8

1. Батырлардың тәуелсіздік жолындағы күрестегі рөлі.............9

1. Қасіретті жылдардағы Қостанай өңірінің батырлары...............10-26

2.1. Шақшақ Жәнібек батыр........................................................10-12

2.2. Мерген (Теңізбай) Бабасұлы.................................................12-13

2.3. Бөгенбай Көжекұлы....................................................................14

ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................15

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ..................................16

ҚОСЫМШАЛАР....................................................................................

КІРІСПЕ

1723-1727 жылдар қазақ халқының жадында тарихтағы қиын кезеңдердің бірі ретінде қалды. 1722 жылы ойраттармен ұзақ уақыт соғысқан Цин боғдыханы Канси қайтыс болғаннан кейін Қытаймен шекарада біраз орнаған тыныштық Цеван-Рабтанның Қазақстанға жаңа күшті соққы беруіне мүмкіндік берді. Осылайша 1723 жылдың көктемінде жоспарланған жаулап алу жорығы қазақ халқының тарихына «Ұлы апат жылдары» - «Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама»  атауымен енген. Шәкәрім Құдайбердіұлының түсіндірмесіне сәйкес, "жаяу-жалпы адамдардың ақ табан болғанша жүгіріп қашуы" делінген. Дәл сол жылдары қазақтың ең көне әні - жоқтау «Елім-ай» қазақ қайғысының символы ретінде дүниеге келді. Қазақтар шайқас алаңында 100 мыңға жуық жауынгерден айырылды, бейбіт тұрғындар арасында құрбан болғандар саны бірнеше есе көп болды. Абылай ханның айтуынша, он адамның төртеуі есепке алынбады. Аман қалғандар мал-мүліктерін қалдырып, Отанынан қашты. Ұлы апат кезінде қазақтар Жетісудың бай жайылымдарын жоғалтып, көшіп-қонудың дәстүрлі бағыттары бұзылды, сауда, қолөнер орталықтары құлдырап, мал саны күрт азайды. Жоңғарлармен қарсыласуды ұйымдастыруда Қабанбай, Жәнібек, Наурызбай, Бөгенбай, Есет, Малайсары батырлар маңызды рөл атқарды. Сол кезеңде қазақ халқының бірігуіне үш жүздің билері - Төле би, Қазыбек би, Әйтеке би елеулі үлес қосты. 

Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама - қазақ халқының Жоңғар шапқыншылығы (1723- 1727) салдарынан басынан кешкен ауыр қасіретін, босқыншылыққа ұшыраған кезеңін бейнелейтін ұғым. 1723 жылдың көктемінде жоңғарлар қазақ жеріне шабуылдап, тарихта «Ақтабан шұбырынды, алқакөл сұлама» қасіреті аталған оқиға өріс алады. Қазақтар Арқа жерінен ауып, Сырдың бойын сағалайды. Қырылған есепсіз мал-жан, тұтқынға түскендер, жұт пен жаугершілік, екі арадағы аяусыз атыс-шабыс орын алады. Жоңғар басқыншылығы Орталық Азиядағы халықаралық жағдайға айтарлықтай әсер етті. Мыңдаған отбасының Орта Азия шекарасына және Еділ қалмақтарының иелігіне жақындауы аймақтағы қарым-қатынастарды шиеленістіріп жіберді. Казактар, қарақалпақтар, өзбектер шаршаған қазақтарға шабуыл жасап, олардың онсыз да қиын жағдайын ушықтырды. Бұл жылдары Жетісу ерекше зардап шекті.

Ғылыми жұмыстың өзектілігі: Бірегей, бейнелі тарихи тұлғалардың тағдыры, өз заманының қаһармандары, олардың Отанының даңқты сынақтары тарихтың ажырамас бөлігі болып табылады. Тарихи өткеннің ең жақсы беттері олардың есімдерімен және қызметімен байланысты. Біз ата-бабалардың күші мен өмірін, олардың сіңірген еңбектерін ұмытпауымыз керек. Біздің ұрпақ тарихи жадыны сақтауға жауап береді. Әсіресе,  Қазақстан тарихындағы бүгінде бізге жетпеген, тарихтың беймәлім беттері ғасырлар қойнауында зерттеуді күтіп жатыр. Кешегі өткен ата-бабалар тарихын, есімдерін халық жадына қайта алып келу біздің міндет.