Алаш партиясының кұрылуы

Алаш партиясының кұрылуы –XX ғасырдың бас кезіндегі улт-азаттық қозгалыстың өзекті негізі болды.Қазақ партиялары саяси партия құру ойларын бірінші орыс революциясы кезінде іске асырды.Қазақтың пен баскада Ресей астындагы халықтардың киыншылықтары кез-келген көкірегі ояу азаматты оятатыны белгілі.Азаттық жолында курескен,каншама кайгы-касіретті бастан өткізген казак халкынын улт зиялылары жайлы сөз етейік.XX гасыр басында ұлт мүддесі ушін бастарын катерге тіккен батыр,саяси әлемнің айтарлықтай беделді тулгалары болды.Оларга басшылык еткен Қазақ интелигенциясының белді тулгасы Әлихан Бокейханов.Ал касиетті борышты іске асырушыларға ,курес катарының алдыңғы шебінде журген зиялыларымызға А.Байтұрсынов, М.Дулатов, М.Шоқаев, М.Тынышбаев, Ж. Досмұхамедов, Х.Досмұхамедов, Ә.Ермеков, Ж.Ақбаев, Х.Ғаббасовтар кірді.Барлығы Петербург,Москва,Варшава,Орынбор,Том каладарындагы жогару оку орындарын бітірген казактың тагдырына 100 жылда бір рет келетін азаматтар еді.

М.Сералин бастаган Айқап журналы маңына шогырланган казак зиялылары когамдагы болып жаткан мәселелерді талкылап,белгілі бір накты тужырымга келу максатында жалпыказак сьезін шакыруды колга алды.Тұңғыш Жалпыказак съезін шакырудың бастамасын колга алган Ә.Бокейханов пен А.Байтурсынов болды.1917 жылы сәуір айында откен Торгай облыстык съезде осы екі казак зиялы тулгаларына тапсырылды.Қазақ газетінде 24 маусым куні съездің койган талаптарының бірқатарын усынды.Бұл усыныстар тезис турінде жарияланды.Кейіннен бұл тезистерді бірінші жалпыказак съезінде айттылды.Съезді жасаудың басты максаты-казак саяси партиясын жасау болды.Олар казактардың максаттарын теріп,багдарлама жасап казак партиясын курылу жолдарын карастыру болды.Сонымен 21-26 шілде аралыгында Орынбор каласында бірінші жалпыказак съезі отті.Съезге Акмола,Семей,Торгай,Орал,Жетису,Сырдария,Фергана облыстарымен Бокей ордасының маселелері койылды.Онын ішіне жер жагдайы,айел теңдігі,земство,казак автономиясы сынды маселелер бас котерілді. Сойтіп,бірінші жалпыказак съезінде казак саяси партиясын куру мен катар күзге дейін Кұрылтай жиналысына депутаттар сайлау кесірінен уйымдарды құрумен ешкімде айналыспады.1917 жылы 5 казанда Ж.Досмаганбетов хаты Казак газетінде жарияланды.Ол Кұрылтай жиналысын дайындайтын кеңесте,Шура-Исламга Бас жер комитетінде жане баска лауазымдарда жалгыз жургендігін айтып,казак партиясының багдарламасын жазуга уакыты жок екенін айтты.Уакыт тым аз калгандыгын білген сон,Казак газеті «Алаш партиясы»деген макаласын жариялайды.Онда әр саяси партия уранын шакырып,багдарлама списогін жасауды тапсырады.Бул список багдарламаның негізі ретінде каралатын болады.Алаш партиясының багдарламасын осылайша жазады.Списокты карастыра отырып,Алаш партия активистері багдарламаны жазып шыгарады.

Оның мазмұны:

І. Мемлекет қалпы

Ресей демократиялық, федеративтік республика болу (Демократия мағынасы- мемлекетті жұрт билеу. Федерация мағынасы - құрдас мемлекеттер бірлесуі. Федеративтік республикада әр мемлекеттің іргесі бөлек, ынтымағы бір болады. Әрқайсысы өз тізгінін өзі алып жүреді.) Үкімет басында Учредительное собрание мен Г.Дума қалауынша кесімді жылға сайланатын президент болу. Президент халықты министрлер арқылы бағу, ол министрлер Учредительное собрание мен Г.Дума алдында жауапты болу. Депутаттар тегіс, тең, төте һәм құпия сайлаумен болады. Сайлау хұқында қан, дін, еркек-әйел талғаусыз болу. Законды жалғыз ғана Г.Дума шығару һәм Г.Дума үкімет үстінен қарап, ісін тексеру, запрос (сұрау) жасау хұқы да Г.Думада болу. Мемлекет салығы Г.Думасыз салынбау.

ІІ. Жергілікті бостандық

Қазақ жүрген облыстардың бәрі бір байланып, өз тізгіні өзінде болып, Россия Республикасының Федерациялық бір ағзасы болу. Реті келсе, қазақ автономиясы сыбайлас жұрттармен

...