Әл Фарабидің қайырымды қала философиялық концепциясын талдау

СӨЖ. Әл Фарабидің қайырымды қала философиялық концепциясын талдау

Әл-Фараби Әбу Наср Мұхаммед ибн Мұхаммед ибн Тархан ибн Узлаг (872–951) - философ және ғалым, Шығыс перипатетизмінің ірі өкілі. Ол  атақты «Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат» еңбегімен танымал.

«Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат» (араб. Китаб 'ара' 'ахл аль-мадна аль-фаддил) - әл-Фарабтың 948 жылы аяқталған негізгі еңбектерінің бірі. Аристотельден кейін әл-Фараб тек бір ғана, бірақ екі деңгейлі (сублунарлық және айдың үстіндегі) әлемнің өмір сүруін мүмкін деп санайды, оның мәңгілік және динамикалық тіршілігі осы әлеммен бөлінбейтін өте сезімтал мәнге байланысты.

«Қайырымды қала тұрғындарының көзқарастары туралы трактат» (Китаб 'ара' 'әһл-мадина әл-фадилах) – Ғұлама ғалым Әбу Наср әл-Фарабидың «Азаматтық саясатпен» (ас-Сияса әл-мәдениийа) бірге негізгі этикалық еңбек болып табылады. Трактатта ол Платондық ойдың әсерімен қайырымды қоғамның дұрыс құрылымымен, азаматтардың дұрыс заңдарымен және дұрыс көзқарастарымен байланыстыра отырып, саяси аспектіде зерттейді.  Мұндай кемелді қоғам «қайырымды немесе ізгілікті қала» болып шығады (Мадина-Фадила), оған көптеген типтегі қалалар, бір жағынан кемшіліктер мен қатыгездіктер қарсы тұрады.  Әл-Фараби кемелдік ұғымын (Камал)жақсылық пен бақытқа ұқсас деп санайды (Саамиад).  Табиғат бойынша барлық адамдар кемелдікті өзінің мақсаты ретінде таңдауға бейім, сондықтан оларға кемелдіктің мәні мен оған жету жолдарын түсіндіретін оқу қажет.  Үздік нәтижеге жету мүмкіндігі бұл адамдарды біріктіру және олардың кем дегенде қалалық деңгейдегі ынтымақтастығы арқылы қамтамасыз етіледі.  Қайырымды қаланы әл-Фараби микрокосм мен макрокосмның көрінісі ретінде қарастырады, бұл исмаилизмнің «дін әлемі» ұғымымен белгілі бір параллельді ашады.  Ол қатаң иерархиялық әлеуметтік ұйыммен сипатталады: ең төменгі санат  қызмет етеді, бірақ оларға ешкім қызмет етпейді, аралық орташа қабаттар жоғарыға да қызмет етеді, төменгілер де жлғарыларға қызмет етеді, әл-Фарабидің пайымындағы жоғарғы санат бұл қала басшысы. Қала басшысы барлық өнердің ең жоғарғы деңгейіне ие - яғни менеджмент.  Менеджмент шын мәнінде нақты ақыл-ой сатысына жеткендерге ғана түсінікті. Қайырымды қаланың басшысы табиғи түрде он екі қасиетке ие болуы керек (денсаулық, ақылдылық, есте сақтау қабілеті, пайымдау, анық сөйлеу, білімге деген сүйіспеншілік, тамақ пен рахаттан бас тарту, ақиқат пен өтірікке деген өшпенділік, жанның тектілігі, дүниеліктерді менсінбеу,әділеттілік, шешімділік).  Мінсіз басшы заңдар орната алады, ал қаланың кезекті басшылары, егер олар онша жетілмеген болса, бірақ белгіленген тәртіпті сақтай алса, оны ұстануы керек.