Модалдык этиштер боюнча жалпы түшүнүк жана алардын классификациялык бөлүнүштөрү

1- БӨЛҮМ

Модалдык этиштер боюнча жалпы түшүнүк жана алардын классификациялык бөлүнүштөрү.

1.1 Модалдык этиштер боюнча жалпы түшүнүк.

Этиш категориясы эн эле мааанилуу соз туркуму катары белгилуу, этиштердин жардамы менен суйлоонун лексикалык грамматикалык бирдиктери тузулот. Кытай тилиндеги этиштер негизги жана жардамчы болуп экиге бөлүнөт. Негизги этиштер баяндоочтук маанини да бере алат,ал эми жардамчы этиштер өз учурунда татаал баяндоочтун бир бөлүгү болуп саналат. Жардамчы этиштер модалдык жана туруктуу этиштер болуп экиге бөлүнөт.

Модалдык этишер кытай тилинде өзгөчө орду бар деп айтууга болот

Модалдык этиштер сүйлөмдөгү айтылуучу ойдун каалоосун , мүмкүнчулүгүн, акыйкатка карата болгон ар түрдүү катышы жөнүндө сүйлөөчүнүн көз карашын туюндурган этиштер модалдык этиштер деп аталат. Модалдык этиштердин саны чектелүү гана жана ошондой эле татаал мааниге ээ, грамматикалык өзгөчөлүктөрү башка этиштин грамматикалык өзгөчөлүктөрүнөн бир кыйла айырмаланып турат. Модалдык этиштерди дагы башка да аттары бар. 助动词 （zhùdòngcí）жардамчы этиш. 情态动词 （qíngtài dòngcí）бул жерде .( 情态 (qíngtài )cөзмө сөз которгондо “ көңүл” + этиш ). Модалдык этиштер негизинен төрткө бөлүнөт. Бирок лингвисттер ар ким өзүнүн изилдөөсү боюнча бир канча топторго бөлүп келишет. Ал эми модалдык этиштин грамматикасы боюнча кытай лингвисттеринин ар биринин ою ар башка. Эң башында жардамчы модалдык этиштер деп эсептешкен жана төмөндөгүдөй жеке ойлору менен бөлүшүшкөн . 能愿动词 néngyuàn dòngcí 助动词 zhùdòngcí 情态动词 qíngtài dòngcí , 模态动词 mótài dòngcí. Бирок

Кытай тил илиминдеги изилдөөлөрдү алып караганда жалпысынан 72 модалдык этиш бар . 可(kě, kè) 能够(nénggòu) 可以(kěyǐ) 能（néng) 会(huì) 配(pèi) 要(yào, yāo) 想(xiǎng) 希(xi) 望（ wàng ） 企图(qǐtú) 愿意(yuànyì) 愿( yuàn) 情愿(qíngyuàn ) 乐意(lèyì ) 高兴(gāoxìng ) 乐得(lèdé) 懒得(lǎnde) 甘于（gǎnyú ） 肯( kěn)敢( gǎn)敢于(gǎnyú )应该( yīnggāi )应当( yīngdāng, yìngdāng )应( yìng; yīng ) 该(gāi )必须(bìxū )须得( xūdé)必得(bìděi, bìdé ) 得(dé, děi, de ) 犯(fàn ) 犯得着( fàndezháo )不着(bùzhāo )可能( kěnéng)来得及(láidejí )免不了( miǎnbuliǎo )值得(zhídé, zhíde )好意思(hǎoyìsi )得以( déyǐ) 准( zhǔn) 许( xǔ )准许(zhǔnxǔ ) 允许(yǔnxǔ )许可( xǔkě )容许(róngxǔ ) 容易(róngyì )难于( nányú )乐于(lèyú )勇于(yǒngyú ) 有助于( yǒuzhùyú )苦于(kǔyú )便于(biànyú )宜于( yíyú)善于( shànyú )适于(shìyú ) 想要( xiǎngyào)要想( yàoxiǎng )免不得( miǎnbudé )须要( xūyào )足以(zúyǐ )甘心(gānxīn ) 忍心( rěnxīn ) 一定( yīdìng )不见得( bùjiànde ) 甘愿（gānyuàn） 宁愿( nìngyuàn )宁可 ( nìngkě )总得( zǒngděi )允准(yǔnzhǔn )试图(shìtú )怪不得(guàibude )恨不得(hènbude )

Кытай