Қазақстандағы апатты сел тасқындарына баға беру 1977 ж. Үлкен Алматы өзен алабындағы сел тасқыны

Әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университеті

[pic 1]

География және Табиғатты пайдалану факультеті

Метеорология және Гидрология кафедрасы

6B05203 Гидрология 1-группа

№2 СӨЖ

Орындаған: Искакова Ақерке

Қабылдаған: Мусина А.К

Алматы, 2022

Қазақстандағы апатты сел тасқындарына баға беру

1977 ж. Үлкен Алматы өзен алабындағы сел тасқыны

Жоспар

• Селдің қалыптасу уақыты және ошағы.
• Басты қалыптастырушы факторларын сипаттау.
• Негізгі есептік сипаттамаларын келтіру.
• Салдары, әкелінген зиян көлемі.
• Зерттеуші ғалымдар.
• Ерекшеліктері.

1. Үлкен Алматы өзен алабындағы сел 1977 жылы 3 тамызда Құмбел өзенінің алабында 3400 метр биіктіктегі Советов мұздығында орналасқан №13 мореналық көлдің төгілуіне байланысты қалыптасты.[2]
2. Көл бассейнінің оңтүстік және ішінара шығыс беткейлері тікелей мұздық тілінің денесі ретінде қалыптасты, ал суды сақтайтын бөгет қазіргі моренаның жотасы болды, оның ені 3-4 м, тереңдігі 0,4 м су төгетін арнасы болды, ол арқылы жылы мезгілде жер үсті ағыны жүзеге асырылды. Қыс мезгілінде көлдің бассейнінде судың едәуір мөлшері сақталды. 1974 жылдың шілдесінде көлдің су айнасының ауданы 34,7 мың м2, ал көлемі 220 мың м3 болды. Бұл жағдайда беткі мореналық қақпақты қопсыту және одан кейінгі су жіберу арқылы №13 көлді мәжбүрлеп босату шаралары қабылданды. 1974-1975 жылдары көлдегі су деңгейі 2,5 м-ге төмендеді, ал оның көлемі 80-90 мың м3 дейін қысқарды. 1976-1977 жылдар аралығында Советов мұздығының моренасында мелиорациялық жұмыстар жүргізілген жоқ. 1977 жылы 3 тамызда түстен кейін көлдің кенеттен жарылуы болды.[1]
3. Түрлі бағалаулар бойынша 3-31 тамыз аралығында тасымалданған шөгінділердің жалпы көлемі 3,2 млн текше метрді құрады. Жеке оқпандардың максималды биіктігі 10–12 м-ге жетті.Бұл сел 5–6 м көлеміндегі тастарды да айналдырды. 1977 жылы 3 тамызда күннің ортасында көл жарылды. ҚазУГМС сел гидрографиялық партиясының деректері бойынша көлден 1 сағат 25 минут ішінде 74,5 мың м3 шөгінді төгілді, бұл ретте көлдегі су деңгейі 4,2 м-ге төмендеді. Көпірден өтетін судың орташа шығыны 15 м3/с құрады, ал максимум 30 м3/с-тан асты. Арналық су қорлары мен қорларды босату кезеңінде мұздықтан су ағыны есебінен селеформация процесіне қатысқан топырақтағы ылғал, қосымша су көлемі 16 мың м3 бағалануы мүмкін.[1]

Қазглавсель қорғанысының материалдары мен жарияланымдарында: көлден су ағызу кезінде орташа шығын 74 м3/с, ал ВСК-03-76 бойынша есептелген ең жоғары ағызу шығыны шамамен 210 м3/с (әдеттегі 0,8 – 1,0 м3/с қарсы) құрады.[1]