Мәңгілік тоң қабаты

Реферат

Мәңгілік тоң қабаты

Кіріспе

1.Геокриология дегеніміз не

2.Геокриология пәні; ұғымдар мен терминдер. Жер криосферасының құрылымы

3.Мәңгілік тоңды зерттеу тарихы

4.Мәңгілік тоң туралы қазіргі түсініктер

5.Мәңгілік мұздың пайда болуы мен дамуы туралы қазіргі заманғы идеялар  

6.Мұздатылған дисперсті (шөгінді) жыныстардың құрамы

7.Қар жамылғысы, оның мәңгі тоңға әсері

8.Өсімдіктер, оның мәңгі тоңға әсері

9.Мәңгілік тоңға жер бедерінің, еңіс экспозициясының және тіктіктің әсері

10.Мәңгілік мұздың адамның шаруашылық әрекетіне әсері

Қатқан тау жыныстарының уақыт пен кеңістікте пайда болу, даму және тіршілік ету заңдылықтарын, олардың құрамын, құрылымын, теріс температураға байланысты геологиялық процестерін зерттейтін ғылым геокриология деп аталады. Бұл терминді ұсынған П.Ф. Швецов (1955) сол кездегі «мәңгілік тоң туралы ғылым» терминін алмастырды.

Мәңгілік мұз туралы ғылымның дербес ғылым ретінде негізін салушы Михаил Иванович Сумгин (1873-1942) болды. қысқаша оны мәңгі тоң және мұздатылған топырақ туралы ілім ретінде анықтады, яғни тау жыныстарының ұзақ уақыт бойы мұздатылған күйде болуы.

Геокриологияның неғұрлым жалпы міндеті литосфераның мұздатылған аймағын немесе криолитозоны зерттеу болып табылады. Криолитозон - жер қыртысының бір бөлігі, онда тау жыныстары (топырақтар, топырақтар) ондағы судың болуына және фазалық күйіне қарамастан теріс температураға ие. Криолитозон Жер криосферасының бөлігі болып табылады, ол (В.И.Вернадский бойынша) теріс температурада бір мезгілде мұз, су және бу бола алатын термодинамикалық қабық болып табылады. Криосфераға криолитозоннан басқа атмосфераның едәуір бөлігі (100-120 км биіктікке дейін), сондай-ақ құрлықтағы, теңіздердегі және мұхиттардағы мұз кіреді. Криолитозон мұздатылған, аязды және салқындатылған жыныстардан тұрады (Романовский, 1983).

Мұздатылған күйдегі тіршілік ету ұзақтығына қарай топырақтар, топырақтар мен тау жыныстары мынадай үш түрге бөлінеді: қысқа мерзімді мұздатылған, маусымдық мұздатылған және көпжылдық мұздатылған.  

 Қысқа мерзімді мұздатылған топырақ оңтүстік ендіктерде кездеседі, мұнда қыста орташа тәуліктік ауа температурасы сирек 00С-тан төмен түседі, сондықтан қатқан топырақ бірнеше сағатқа ғана созылады, күніне азырақ.

Топырақ пен жердің маусымдық мұздатылған күйі бірнеше ай бойы жалғасады және белгілі бір тереңдікте жылы кезеңнің соңына дейін байқалуы мүмкін. Маусымдық мұздату ұзақтығы ендікке, бойлыққа, аймақтың биіктігіне және басқа географиялық жағдайларға байланысты.

Тау жынысының мәңгі тоң күйі үзіліссіз ұзақ уақытқа созылуы мүмкін. Мәңгілік тоңды 2-3 және одан да көп жыл ерімейтін тау жыныстары ретінде қарастыру шартты түрде қабылданған; олар криолитозонның негізгі бөлігін құрайды.

Сонымен қатар жаз мезгілінде толық ерімей, келесі қыста қатып қалатын маусымдық қатқан топырақ қабаты (тас) өтпелі қабат деп аталады. Кейде көші-қон бірнеше жылға созылады.

Көпжылдық криолитозон жалпы географиялық мағынада да, геологиялық мағынада да аймақтық құбылыс. Мәңгілік мұздың кеңістікте таралуы ауданның ендігі, теңіз деңгейінен биіктігі, күндізгі жарық бетінен тереңдігі және аймақтың геологиялық даму тарихымен анықталады. Криолитозонның қалыңдығы (оңтүстіктен солтүстікке қарай) бірліктен жүздеген метрге дейін өзгереді. Солтүстік жарты шарда криолитозонның максималды ашық қалыңдығы 1450 м (Батыс Якутия, Мархи өзені бассейні). Таулы жерлерде, сондай-ақ Антарктикалық қалқанның ішінде тау жыныстарының қату тереңдігі айтарлықтай үлкен болуы мүмкін. Соңғы геологиялық өткенде плейстоценде климаттың ұзақ салқындау кезеңдерінде Еуразия континентіндегі жер қыртысының ұзақ уақыт қатуы бірнеше шақырым тереңдікке жетуі мүмкін.