Өлшемдерді жіктеу. Өлшеу әдістері

                           Практикалық жұмыс №1

Тақырып: Өлшемдерді жіктеу. Өлшеу әдістері

Жоспар:

1. Өлшеу нысаны, физикалық шамалар

2. Физикалық шама бiрлiктерiнiң халықаралық жүйесi

Сабақтың мақсаты: СИ-лардың шамалар және жүйенiң бiрлiктерi және олар қолдану талқылану

Бақылау сұрақтары:

 1. Физикалық шама бiрлiктерiнiң жүйесiнің қабылдануы?

 2. Электр тогi күшiнiң бiрлiгi?

1. Өлшеу нысаны, физикалық шамалар

         Өлшеу нысаны физикалық шама, болып табылады негiзгi және туындылар  болып бөлiнуге қабылданған.

           Негiзгi шамалар бiр-бiрiмен тәуелдi емес, энергия негiзгi бiрлiгіне кiретiн Эйнштейннiң ескертiлген формуласын i массаны есiмiзге түсiремiз - бұл тағы басқа бiрлiктердiң арасындағы тәуелдiлiк.

           Негiзгi және туынды бiрлiктердi жиынтық физикалық шама бiрлiктерiнiң жүйесi деп аталады.

Бiрлiктердiң жүйесiнiң ұғымы бұл 1832 жылдағы немiс ғалымы К.Ф.Гауссымен тұңғыш рет ұсыныспен қабылданды: ұзындықтың бiрлiгi - массаның миллиметр, бiрлiгi - миллиграмм, уақыт бiрлiгi - секунд. Бiрлiктердiң бұл абсолют жүйе деп атады.

         1881 жылда негiзгi бiрлiктерiмен болатын физикалық шама бiрлiктерiнiң жүйесi қабылданды: сантиметр - ұзындықтың, грамм - массаның бiрлiгi, секунд – уақыт бiрлiк. Жүйелер туынды бiрлiктермен күштiң бiрлiктерi болып есептелдi.

          Халықаралық тұрғыда өлшем бiрлiкке талпынысқа көрсететiн тағы басқа ұсыныстар болды. Қазiр кейбiр елдер иә сонымен бiрге шетелде өлшемнiң бiрлiктерiнiң жасалу тарихи көрсетілген. Ұлыбритания, АҚШ, массаның негiзгi бiрлiгiмен санайтыны белгiлi, және де шаралардың британдық империялық шаралар және ескi жазықтарының жүйесiндегi оның өлшеiн айырып таныған.

СИ бiрлiктерiнiң бүкiл әлемде Халықаралық жүйесi өте кең таратылған.

              2. Физикалық шама бiрлiктерiнiң халықаралық жүйесi

1954 жылдағы бас конференция халықаралық қатынастардағы қолдануы үшiн физикалық шамалардың алты негiзгi бiрлiктерiн анықтады: метр, килограмм, секунд, ампер, кельвин градусы. 1960 жылдағы физикалық шамалардың қатарына өзгерісте енгізілді:

 ұзындықтың бiрлiгi - метр - 1/299792458 секундтiң бөлiгiне вакуумдағы жарық жолдың ұзындығы;

 массаның бiрлiгi - килограмм - масса, килограммның халықаралық түп тұлғасының тең массасына;

уақыт бiрлiгi - секунд - атомының негiзгi күйiн аса нәзiк түзiлiс

         электр тогiнiң күшiнiң бiрлiгi - ампер - ұзындықтың әрбiр метрiне тең

            Сәйкесiнше, сонымен бiрге, кеңiстiк және уақыттың туынды бiрлiктерi, механикалық шамалар, электр және магниттi шамалар, жылулық, жарық арқылы және акустикалық шамалардың үлкен саны, сонымен бiрге радиан және стерадиан.

         Түгелдей дерлiк ең iрi халықаралық ұйымдар Халықаралық жүйесiнiң қабылдануларынан кейiн метрология бойынша оның өз ұсыныстарында қоса алады. СИ жүйесі бiздiң елде мемлекеттiк стандартты 1963 тиiстi жылдағы кiрiспесiмен ресми жолымен қабылданды, және де сол кезде барлық мемлекеттiк стандарттар заңның күштерiн алатынын ескеру керек.

                                     Практикалық жұмыс №:2

Тақырып: Эталондар, олардың классификациясы

 Жоспар:

 1. Эталондар, олардың классификациясы

 2. Эталондардың даму перспективалары

 Сабақтың мақсаты: студенттерге эталондар, олардың классификациясының зерттелуі туралы түсінік беру

 Бақылау сұрақтары:

 1. Эталондар қалай жіктеледі?

 2. Куәгер эталон қай кезде қолданылады?

3. Эталондар қалай сақталады?

Глоссарий:

Арнайы эталон дегеніміз – шама бірлігін ерекше жағдайда жаңғыртатын эталонды атайды.