Физикалық шамалар және олардың өлшем бірліктері

Жоспар:

1. Физикалық шама

2. Өлшеу сапасы және дәлдігі

3. Негізгі бірліктердің Халықаралық жүйесі

Физикалық шама-бұл біз жоғарыда қарастырғандай, көптеген физикалық обьектілерге сапа жағынан жалпы, сандық қатынасында әрқайсысына жеке болып табылатын физикалық обьектілердің сипаты.

Физикалық шаманың өлшемі-нақты материалға, обьектіге,жүйеге,құбылысқа немесе үрдіске сәйкес физикалық шаманығ сандық анықтамасы.

Физикалық шаманын мәні-бұл сандық бірліктер түрінде алынған физикалық шамалардың өлшемдік түрі.

Физикалық шаманың сандық мәні-бұл шама мәніне кіретін аударылған санды айтамыз.

Шама деген көп мағыналы түсінік, бірақ шама термині нақты физикалық шама өлшемімен сипатталады. Негізінен жылдамдық шамасы, кернеу шамасы атаулары дұрыс емес. Себебі, жылдамдық пен кернеу өдері шама болып табылады. Өлшем мен шама мәнінің арасында айырмашылық бар. Шама өлшемі нақты, оны сандық мән арқылы берілген өлшеу бірліктерінің көмегімен көрсетуге болады. Сандық мән тандалған бірлікке байланысты өлшенеді. Ал физикалық шама өлшемі тұрақты болып қалады.

Физикалық шамалардың өлшем бірлігі-бұл шартты түрде сандық мәні 1-ге теңестірілген физикалық шаманың өлшемі.

Физикалық шаманың нақты мәні дегеніміз- бұл дәл мәнге жуық экспериментальды жолмен алынған мән, ол көп жағдайда дәл мәннің орнына алынады.

Өлшеу бірліктері белгілі бір заттарды сандық түрде көрсету қажеттілігіне пайда болуынан туындады, мысалы, сусымалы немесе сұйық заттарды, арақашықтықты, үрдістер сипаттамасына байланысты көлем, ұзындық, салмақ шамалары пайда бола бастады. Басында өлшеу бірліктері шамаларға байланысты болған. Өлшенетін шама бірліктерінің мөлшері шамадан туындаған шама мөлшеріне тең болып теңестірілген.

Үлкен және кіші шамаларды өлшеу үшін бір ғана бірлік ыңғайсыз болғандықтан, оларға өзара еселі және үлесімді болатындай бірнеше бірліктер мен әртүрлі қатынасты коэффициенттер қолданды.

Ғылым мен теxниканың даму барысына сәйкес өлшеу бірліктерін жасау негізіне салынған физикалық обьектілердің қасиеттері, олардың тұрақтылығы мен өнімділігі ғылым мен теxниканың талаптары сәйкес еместігі орнатылды. Бұл табиғаттан туындайтын өлшем бірліктерден бастартуға әкеп соқты. Бұдан метрологиялық өлшемдер жасалына бастады, соның әсерінен ұзындық және масса-метр мен килограмм бірліктердің заттық эталондары жасалынды.

Ғылымның күрт дамуына байланысты өлшем дәлдігіне қойылатын талаптарына байланысты адам қолымен жасалынған эталондар ғылым мен теxникаға қажетті ұзындық пен масса бірліктерінің дәдігі, олардың берілуі мен сақталуы қамтамасыз етілмейтіндігі анықталды. Физикалық шамалар бірліктері дәл және нақты туындалып және сақталуға болатын физикалық құбылыстарды зерттеу жұмыстары басталды. Моноxроматикалық жарық ағынының ұзындығын қолдану арқылы ұзындық туындысын ашуға мүмкіндік туды. Бұл оның 1 ондық белгінің өлшеу дәлдігін жоғарылатуға жағдай жасайды. Бірақ, ілгеріде бұндай ұзындықтын өлшеу дәлдігі жеткіліксіз болып, жоғары дәлдікті метр туындылары үшін зерттеулер жүргізіле бастады.

Қазақстанда "Физикалық шамалардың, бірліктердің" Халықаралық жүйесі МЕМСТ 8.417-81 сәйкес 1982 жылдың 1-ші қаңтар айынан бастап қолданылып келеді. 1833 жылы Гаусс ең алғаш негізін қалаған ғылыми принциптері жатады.

1960 жылы өлшем және салмақ бойынша Х Генеральдық конференциясында физикалық шамалардың xалықаралық бірліктер жүйесі қабылданған. Халықаралық жүйе қысқартылып СИ-[SI](французша-Systeme International атауының бас әріптері) деп белгіленеді.

Гаусс бойынша бірлік жүйесі біршама бірлік сандардан құралады.Осы бірліктерге жататындар, сонымен қатар