Өлшеу дәлдігін бағалау. Тең емес өлшеулерді өңдеу

        Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлігі

      « С. Сейфуллин атындағы Қазақ агротехникалық университеті» КеАҚ

Тақырыбы: Өлшеу дәлдігін бағалау. Тең емес өлшеулерді өңдеу

Орындаған: Нурланова.Ж.Н

  Қабылдаған: Куанышбек.Т.К

Астана 2022 ж.

        Мазмұны:        

Кіріспе

Геодезиялық өлшеу деп өлшенетін шаманы бастапқы бірлік ретінде кабылданатын басқа бір шамамен салыстыру процесін айтады. Геодезиялық өлшеулерді негізінен үш түрге белуге болады:

•        сызықтық-жер бетіндегі нүктелердің арақашықтықтарын анықтау;

•        бұрыштық-горизонталь және вертикаль бұрыштардың мәндерін анықтау;

•        биіктік (нивелирлеу)-жекелеген нүктелер арасындағы биіктік айырымдарын аныктау.

Бұл жұмыстың өзектілігі геодезиялық өлшеулердің маңызы мен геодезиялық өлшеу барысында пайда болатын қателіктерді түсінуге арналған. Жұмысың мақсаты  геодезиялық өлшеудегі қателіктерге түсініктеме беріп, олардың түрлеріне сипаттама беру болып табылады. Жұмыстың мақсатына жету барысында геодезиялық өлшеулердің түрлері, геодезиялық өлшеудегі қателіктердің түрлері, олардың қасиеттеріне сипаттама беріліп, формулалар көрсетілді.

Өлшеу дәлдігін бағалау.

Геодезиялық өлшеу деп өлшенетін шаманы бастапқы бірлік ретінде кабылданатын басқа бір шамамен салыстыру процесін айтады. Геодезиялық өлшеулерді негізінен үш түрге белуге болады:

• сызықтық-жер бетіндегі нүктелердің арақашықтықтарын анықтау;
• бұрыштық-горизонталь және вертикаль бұрыштардың мәндерін анықтау;
• биіктік (нивелирлеу)-жекелеген нүктелер арасындағы биіктік айырымдарын аныктау.

Инженерлік-геодезиялық іс жүзінде іздеп отырған мəнді, өлшенген шама функциясы ретінде есептеп табады. Бұл жағдайда нəтижелік шама функция түрі жəне аргументтің қатесіне байланысты қателерден тұрады.

Мысалы, х тəуелді, өлшенген шамамен байланысты келесі бір z шамасының орташа квадраттық қатесін анықтау керек дейік,  z =k*x мұндағы, k – тұрақты сан. Іздеп отырған шаманың (z), mz орташа квадраттық қатесі, k санын өлшенбекші шаманың (x) орташа шаршылық қатесіне көбейткенге (mx ) тең ,

[pic 1]

Мысал. Аспап дүрбісінің қыл жіпті арақашықтық өлшегіші-мен өлшеніп,  D = k l формуласымен есептелген,  D=120 м арақашықтығының абсолюттік жəне салыстырмалы қатесін есептеу керек. Рейкадан есеп алу қатесі  [pic 2]

[pic 3]

[pic 4]

Егер қосынды түрінде екі өлшемнің функциясы z = xy  немесе айырмасы z = xy  бар болатын болса, онда   орташа квадраттық қатесі формула арқылы есептеледі.[pic 5]

[pic 6]

Мысал.  a  жəне  b  бұрыштары,     //  жəне  // орташа квадраттық қателермен өлшенген. Осы бұрыштар қосындысының ( g =  a + b) орташа квадраттық қатесін табу керек.[pic 7][pic 8][pic 9]

[pic 10]

z = x + y +…+ n  қосылмалы функция түріндегі кез келген санның қатесі, осыған ұқсас формуламен анықталады,

[pic 11]

Егер кейбір қосындылардың қателері бірдей (тең) деп есептесек,

[pic 12]

онда бұл формула төмендегі түрге енеді.

[pic 13]

Бұл формула іс жүзінде сызықтық жəне бұрыштық геодезиялық өлшемдерде, олардың дəлдігін бағалау үшін қолданылады. Формулаға қарап, тең дəлдікті өлшемдердің қосындысы немесе айырымы, қосынды сандардың квадрат түбірлі мəндеріне тура пропорцианал көбейеді де, кездейсоқ қателердің негізгі жиналу заңын құрайды.