Лекция по "Туризму"

Кіріспе дәрісі

Әрине, туризм (жаңа заманға жақын түсінігінде) тек Англия немесе Батыс Еуропада ғана айрықша орын алған деп санауға болмайды. Орын ауыстыруға әуестік аристоуратиялық қоғам бөлігінің және Шығыс Еуропа елдерінің, Ресейді қоса алғанда, біршама елеулі бөлігін иемдене бастады. Шынында, халықаралық туризм ХХ ғасырдың өзінде әлемдік масштабқа ие болды. Соның өзінде оның бірінші жартысында туризмнің өркендеуі, масштабының өсуі бір қалыпты болды, ал І дүниежүзілік соғыстан кейін, соның әсерінен болған шоктан әлем біраз оңашаланғаннан кейін, шынында, туристік бум басталды.

Халықаралық туризмнің соңғы онжылдықта бірнеше маңызды ерекшеліктерімен сипатталыды:

1. Тез өсу темпі.
2. Туристер саны миллионға жеткенде, ортақ көлемнің жоғарғы көрсеткіштері жүздеп, мыңдайды.
3. Әлеуметтік мағынаның елеулі көтерілісі.
4. Барлық өспелі экономиканық рөл (ВВП-дағы, төлемдік баланстағы, мемлекеттік және басқа экономикалық көрсеткіштердің бюджеттері халықаралық туризмнен түсетін кіріс бөлігін қоса алғанда).
5. Қонақ үй кешенін қосқанда, туристік инфраструктурасының тез өсуі.
6. Туризмнің проблемаларын басқаратын мемлекеттік ұйымдардың құрылуы.
7. Жеке, мемлекеттік, аралас туристік фирмаларын көптеп құрылуы.
8. Халықаралық туристік ұйымдардың құрылуы.
9. Құқықтың проблемаларды, халықаралық туризмнің құқықтық нормаларын өңдеу және сәйкесінше заң шығарушы базалардың құрылуы.
10.  Туризм географиясының шұғыл кеңеюі, жаңа туристік аудандар мен орталықтардың пайда болуы.

Жаңа заман туризмінің дамуы үлкен теңсіздікпен сипатталады деп айтпауға болмайды. Бұл туризмнің өсу темпіне және масштабына, туристік елдердің иерархиясына қатысты.

Туристік иерархияда елдердің орнының өзгеруі көптеген себептерге байланысты, оның ішінде әлеуметтік-экономикалық, этноконфессионалдық, саяси жағдайлар. Әрине, әлеуметтік-экономикалық, саяси жағдайының тұрақсыздығы немесе этноконфессионалды жанжалдар, ең жағымсыз жағдайда, туристердің қосылуы деп айтылады (соған мысал, Ресей). Бірақ туристердің қосылуы тек даулы қоғамдық жағдайларда ғана емес, сонымен қатар өзге елдер мен аймақтардың аттрактивтігінің өзгеруі де әсер етеді.

Аттрактивтік деген – тарихи ұғым екенін білу керек: оның барлық элементтері өзгереді, тіпті табиғаттың мәңгілік әдемілігі сияқты тұрақты болғанымен. Бірақ біріншіден, табиғаттың өзі де өзгереді және оныңірақ біріншіден, табиғаттың өзі де өзгереді және оның әдемілігіне талғам да өзгереді. Ал ең бастысы табиғаттың табиғи емес туристік объекттерден табиғаттың әдемілігіне тәуелділік артып барады. Бір ғана мысал. Көптеген жылдар бойы көпеген туристерді негізгі аттрактивті элементі Альпі, Швейцария қызықтырады. Мәне, сол соғыстан кейінгі жылдарда кенеттен Швейцарияны, тыға да өзінің альпілік ландшафтарымен Австрия басып озды. Және қазірге дейін Австрия туристік елдердің иерархиясында Швейцариядан алда тұр. Неліктен? Себебі, Австрияда Альпіге өте үлкен және өте қызықты қала, сонымен қатар Еуропаның музыкалық астаналарының бірі – керекмет Вена кіріп тұр. Ондай Швейцарияда жоқ.

Барлық уақытта, қазіргі біздің кезімізді де, халықаралық және ішкі туризмнің өатар жамуы болған. Соңғысы үлкен және алуан түрлі аумақтарға өте маңызды (Ресей, АҚШ, Қытай, Бразилия, Индия және т.б.), алайда ішкі туризм біздің елде де оның жабықтығына байланысты жақсы дамыған.

Және қазір белгілі бір шамада халықаралық туризмге бәсекелес бола алады. Туризмнің даму барысында оның масштабы да өзгереді.

        Жалпы айтқанда, әлемде туризмнің масштабының тарихи барысында, әрине өсті. Бұл көптеген себептермен түсіндіріледі: барлық халықтың және оның мобильді бөлігінің жалпы өсуі, халықтың әл-ауқатының көтерілуі (тарихи контекстте), хабарлама жолдарының дамуы, адамдардың өзге елге және аймақтарға қызығушылығы, және де туристік бизнес пен оның инфрақұрылымының кеңеюі (қонақ үй, транспорт, т.б.). Сонымен қатар, туристердің санының өсуінің жалпы тенденциясына қарамасақ, ол бізге көрінгендей жай ғана емес. Туристердің саны күрт төмендеген жылдар да болған (ғаламшардың барлық жерінде І және ІІ дүниежүзілік соғыс кезінде немесе жеке аймақтар мен елдердегі жергілікті соғыс кезінде). Туризм соғыс жылдарымен, оған қоса соғыстан кейінгі жылдарда адам дамуының маңызды бөлігі емес еді.