Жыныс генетикасы

Тақырыбы: Жыныс генетикасы.

Жыныс–бұл ағзаның репродукциясын анықтайтын морфологиялық, физиологиялық, биохимиялық және т.б. белгілерінің жиынтығы.

ЖЫНЫС ДЕТЕРМИНАЦИЯСЫ: 

  1. Жынысты анықтаудағы хромосоманың ролі.

  2. Орта факторлары.

Жынысты анықтаудың хромосомалық типтері:

1 тип – дрозофила және адам. Аналық жыныс гомогаметалы, аталық гетерогаметалы. Жыныс қатынасы бірдің-бірге тең.

• 2 тип – жәндіктер (көбелек, шегіртке, теңіз құрттары).

  Аналық жыныс – гомогаметалы, ал аталық гетерогаметалы, бірақ У-хромосома жоқ.

• 3 тип – тауық, қосмекенделілер.

  Аналық жыныс- гетерогаметалы.

  Аталық жыныс-  гомогаметалы, яғни жыныс керісінше.

• Гаплодиплоидия – ара мен құмырсқаларда кездеседі.

  Аталық даралар (трутни)- ұрықтанбаған жұмыртқалардан дамиды.

  Аналық даралар –ұрықтанған жұмыртқалардан дамиды.

• Жынысты анықтауда ортаның ролі.

1.Теңіз құрты- Бонеллия.

 Егер личинка теңіздің түбіне түсетін болса, онда аналық дара, ал аналықтың тұмсықшасына түсетін болса, онда аталық особь пайда болады.

2. Тасбақалар және         крокодилдер.

• Гермафродитизм- омыртқасыз жануарларда кең таралған, балықтарда, кейде адамдарда кездеседі.

  Гермафродитті балықтардың 3 түрі кездеседі:

• 1. Синхрондық.
• 2. Протогинетикалық.
• 3. Протандрикалық.
• Жыныс белгілері 2- топқа бөлінеді:

1. Бірінші жыныс белгілері  (бұл сыртқы және ішкі жыныс мүшелері).

2. Екінші жыныс белгілері-  бірінші жыныс белгілеріне байланысты, жыныс гормондарының әсер етуінен қалыптасады.

• Екінші жыныс белгілері:

1. Сүйек-бұлшық ет жүйелерінің дамуы.

2. Тері асты май шелі мен түкті жамылғының даму дәрежесі.

3. Мінез-құлық ерекшеліктері.

• Жынысты анықтайтын белгілер:

1. Жынысты шектелген белгілер -(тауық пен әтештердің гендерінде жұмыртқа салатыны көрінеді, аталық және аналық даралардағы лактация).

2. Жыныспен бақыланатын белгілер (дауыс ырғағы және қасқалық гені).

3. Жынысты тіркес белгілер.

• Жынысты тіркес белгілер :
• У-хромосомалар арқылы берілетін белгілер голандриялық деп аталады және әкесінен ұлына беріледі.
• У-хромосома жынысты анықтауда, тұқым безінің дамуында маңызды роль атқарады және сперматогенезге жауап береді.
• У-хромосоманың кейбір гендері патологиялық жағдайларға жауап береді: қасқалық, аяқ саусақтарындағы перде (синдактилия), гипертрихоз және ихтиоз.

Х- тіркес белгілер Х-хромосомамен беріледі. Бөлінеді:

1. Х-тіркес рецессивті белгілер (ауру тек ер адамдар ғана болады, әйелдер  гетерозиготалы).

Мысалы: Дюшенна бұлшық-ет дистрофиясы, гемофиллия және дальтонизм, тері бездерінің болмауы.

2. Х-тіркес доминантты: