Инженерлік геодезия

Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі

Академик Е.А.Бөкетов атындағы Қарағанды университеті

Физика-техникалық факультеті

Көлік және логистикалық жүйелер кафедрасы

«Инженерлік геодезия» пәні бойынша

№1 тапсырма

6В11301-Көлікті пайдалану және жүк қозғалысы мен тасымалдауды ұйымдастыру білім беру бағдарламасы  

Орындаған: ОПД(дот)-11с/п

тобының студенті Максум С.

Қарағанды 2021

1 тапсырма
Бақылау сұрақтарына жауап беріңіздер:

1. Геодезия пәні мен міндеттері. Геодезияның басқа ғылымдармен
байланысы. Халық шаруашылығындағы Геодезияның рөлі.
2. Жер фигурасы туралы түсінік. Деңгей беті.
3. Гаусс-Крюгердің көлденең-цилиндрлік проекциясы туралы түсінік.
4.Гаусстың тікбұрышты координаттарының аймақтық жүйесі.
5. Масштаб (сандық, сызықтық, көлденең), масштабтың дәлдігі.

1. Геодезия пәні мен міндеттері. Геодезияның басқа ғылымдармен
байланысы. Халық шаруашылығындағы Геодезияның рөлі.

Геодезия-жердің пішіні мен көлемін анықтау, оның бетін немесе жекелеген бөліктерін түгендеу, жобалау, салу және объектілер мен құрылыстарды басқару үшін пайдаланылатын геоақпараттық жүйелердің әдеттегі карталары, жоспарлары, профильдері немесе цифрлық компоненттері түрінде көрсету үшін жүргізілетін жер бетіндегі және жер маңындағы кеңістіктегі өлшеулер туралы ғылым.

Геодезия теориясы мен практикасында математика, астрономия, информатика және Геоинформатика, физика, электроника, география, геофизика және басқа да аралас ғылымдардың құралдары мен әдістері кеңінен қолданылады.

Геодезия халық шаруашылығының көптеген мәселелерін шешуде маңызды рөл атқарады: әр түрлі құрылыстарды зерттеу, жобалау және салу, пайдалы қазбалар кен орындарын барлау және игеру, елді мекендерді жоспарлау, көгалдандыру және абаттандыру, жер және орман шаруашылығы, жерді құрғату және суару, құрылымдардың деформациясын бақылау және т. б.

2. Жер фигурасы туралы түсінік. Деңгей беті.

Геодезияда жер бетінің пішінін белгілеу үшін  "жер фигурасы"термині берілген. Жердің пішіні мен мөлшерін білу көптеген салаларда қажет және ең алдымен, жер бетіндегі объектілердің орнын анықтау үшін-карталар, жоспарлар қолданылады.Жердің физикалық беті су асты (70,8 %) және одан жоғары-су бөлігі (29,2%) болып бөлінеді. Су асты беті жүйені мұхитортасы жоталарының, су асты каньондары, мұхиттық үстірттер және абиссальды жазықтарды қамтиды. Уақыт өте келе тектоникалық болғандықтан жер беті процестер мен эрозиялар үнемі өзгеріп отырады.

3. Гаусс-Крюгердің көлденең-цилиндрлік проекциясы туралы түсінік.

Тең бұрышты, көлденең, цилиндрлік Картографиялық проекция – топографиялық карталар жасауға және триангуляция деректерін өңдеуге пайдаланылады. Конустық проекциялар – параллельдері концентрлік шеңберлермен, меридиандары ортогональдік түзу сызықтармен кескінделетін проекциялар. Бұл проекцияларда бұрмалану бойлыққа байланысты болмайды, сондықтан параллельдер бойымен орналасқан аудандарды бейнелеуге қолайлы келеді, сондай-ақ, геодезиялық проекция ретінде де қолданылады. Бұл проекцияны қолдану жер бетінің едәуір маңызды бөліктерін айтарлықтай бұрмалаусыз бейнелеуге және, ең бастысы, осы аймақта жалпақ тікбұрышты координаттар жүйесін құруға мүмкіндік береді. Бұл жүйе инженерлік және топографиялық-геодезиялық жұмыстарды жүргізу кезінде ең қарапайым және ыңғайлы.

4.Гаусстың тікбұрышты координаттарының аймақтық  жүйесі.

Тікбұрышты координаталар жүйесі-жазықтықта немесе кеңістікте өзара перпендикуляр осьтері бар түзу сызықты координаталар жүйесі. Ең қарапайым, сондықтан жиі қолданылатын координаттар жүйесі. Кез-келген өлшемдегі кеңістіктер үшін өте оңай және тікелей жалпыланады, бұл оның кең қолданылуына ықпал етеді.

5. Масштаб (сандық, сызықтық, көлденең), масштабтың дәлдігі. . Масштабтар және олардың дәлдігі
Қағазға жердің бетін бейнелеу үшін жердегі сызықтың горизонталь проекциясын бірнеше есе етіп кішірейтеді. Жердің бетін қағазға түсіргендегі кішірейту дәрежесін масштаб дейміз, яғни айтқанда, план мен картаның масштабы деп пландағы (картадағы) сызықтың үзындығының () оған сәйкес жер бетіндегі горизонталь ұзындыққа ( Ц қатынасын айтамыз, 11, - масштаб.
Масштабтар сандық, сызықтық және көлденең болып бөлінеді.

Сандық масштаб.Сандық масштаб дегеніміз бөлшекті көрсетеді, оның алымы бірлікті көрсетсе, бөлімі жердің бетіңцегі ұзындықтың планда немесе картада қанша есе кішірейткенін көрсетеді.
Сандық масштабтың бөлімі кіші болған сайын, соғұрлым план мен картаның масштабы ірі болады және керісінше, бөлімі үлкейген сайын карта мен планның масштабы ұсақ болып келеді.
Геодезияда келесі масштабтар жиі қолданады 1:500, 1:1000, 1:2000, 1:5000 - план үшін және 1:10000, 1:25000, 1:50000, 1:1000000, 1:200000, 1:300000, 1:500000, 1:1000000-карта үшін. Жоғарыдағы қатынастардың өзгерісі жердегі сызықгың 500, 1000, 2000 және т.т есе кішірейгенін көрсетеді, яғни айтқанда пландағы 1см кесіндіге жердің бетінде 500 см немесе 5 м, 1000 см немесе 10 м, 2000 см немесе 20 м және І.т.
План және картамен жұмыс істегенде сандық масштабты қолдану ыңғайсыз болады, себебі әрқашанда есептеуге тура келеді. Сондықган карта планда жұмыс істегенде сызықтық жөне көлденең масштабты қолдану ыңғайлы.
МАСШТАБ 1 :2000 1 см - 20 м
80 120 160

Сызықтық масштаб. Сызықтық масштаб түзу сызықтан түрған үзындық санағы бар кесінді ретінде салынады (5.1-сурет). Оны сызықтық масштабтың негізі деп атайды. Масштабтың негізін 2 см кесінділерге бөледі. Шеткі сол жақтағы кесіндіні қосымша он бөлікке (яғни 2 мм кесіндіге) бөледі де, кесіндінің оң шетін нөлдік штрих деп белгілейді. Нөлдік штрихтың оң жағындағы бөлікті 2 см кесіндіге бөледі де, әр бөлік сызығына карта мен планның масштабына байланысты тиісті мәндерді жазады. 5.1-суретте масштабы 1:2000 картаның сызықгық масштабы және циркульдің ашасына сәйкес ұзындығы 140 м кесіндінің бейнесі көрсетілген. Сызықтық масштабта кесіндінің оннан бір бөлігі көзбен жуықтап алады, сондықтан масштабтың дәлдігі қажетті дәлдікпен сәйкес келмейді.
План мен картада өлшеу жұмысының дәлдігін арттыру үшін көлденең масштаб қолдынылады.

Көлденең масштаб. Көлденең масштаб сызықтық масштабтың түрлеріне жатады. Ол келесі түрде салынады. Түзу горизонталь сызықтың бойымен бірнеше рет масштабтың негізін құрайтын 2 см кесіндіні салады. Әрбір салынған кесіндінің шетінен кез-келген ұзындықпен перпендикуляр сызық түсіріп, сол сызықтарды бірдей он бөлікке бөліп, әр! бөлігінен негізге параллель сызықтар жүргізеді. Нөлдік штрихтың сол жағында жатқан бөліктің жоғарғы және төменгі кесінділерін бірдей онға бөліп (әр бөлігі 2 мм), нүктелерді қиғаш сызықпен қосады. 5.2-суретте көлденең масштабтың түрі көрсетілген. Нөлдік штрихтың сол жағындағы 2 мм бөліктердің шамасы негіздің 110 болса, төменнен жоғары бөлінген бөліктің шамасы негіздің 1100 бөлігі болады. Негізі 2 см көлденең масштабты жүздін немесе жәй көлденең масштаб дейді. Көлденең масштаб металл сызғыштарда көрсетіледі, оны масштабтық сызғыш деп атайды

Масштабтың дәлдігіне көзбен қарағанда 0, 1 мм кесіндінің шамасы алынады. Ол карта мен планның масштабына байланысты өзгереді. Мысалы, 1:1000-тың дәлдігі 0, 1 м, 1:2000 - 0, 2 м, 1:5000 - 0, 5 м, 1:10000 -1, 0 м және т.т.